Tabiiy tolalar va matoga ishlov berish

17-Tematik ma’ruza
Mavzu: Patent tadqiqotlari

Олдинги бобда патент ахборотининг муҳим аҳамияти ва илмий- тадқиқот, ишлаб чиқариш ва бошқа лойиҳаларни амалга оширишда патент тадқиқотларини ўтказиш зарурлиги баён этилганди.

Патент тадцицотлари деганда техника даражаси ва техника объектларининг ривожланиш йўналигилари, уларнинг патентга лаёцатлилиги ва патент софлигини тадциц цилиш тушунилади. Патент тадқиқотлари патент ҳужжатлари ва патент билан боғлиқ бошқа адабиётлар асосида ўтказилади.
Патент тадқиқотларининг асосий вазифалари яратилаётган техник ечимлар ва технологияларни ўз вақтида баҳолаш, потенциал интеллектуал мулк объектларини аниқлаш, уларнинг патентга лаёқатлилиги ва тижорат аҳамияти (лицензияларни сотиш ёки ишлаб чиқаришни ташкил қилиш имкониятлари)ни баҳолаш, энг яқин аналог рақобатчиларини қидириш ва ўрганиш, технология, товарларнинг асосий афзалликларини ҳам техник, ҳам таннарх жиҳатдан қиёсий баҳолаш ва бошқалардан иборат.
Вазифасига кўра патент тадцицотларининг цуйидаги типларини ажратиб кўрсатиш мумкин:

1. 
   Техника даражасини тадқиқ қилиш. Бу тадқиқотлар жараёнида танланган техника соҳасидаги техник ечимлар (талабномалар, патентлар) тўғрисидаги ахборот қидирилади ва таҳлил қилинади. Бундай тадқиқотлар янги илмий-техник ишланмалар ва технологиялар яратилаётганида, патент олиттт учун талабномалар расмийлаштирилганида ва бошқа ҳолларда ўтказилади. Таклиф қилинаётган технологияни объектив баҳолаш, лицензия битимларини имзолаш масалаларини итттлаб чиқиш ва бошқа ҳолларда ҳам техника даражасини тадқиқ қилиш мумкин. Техника даражасини тадциц цилишда, одатда, сўнгги йиллардаги ҳужжатлар бўйича иш олиб борилади, сўнгги йиллар дейилганда ушбу соҳадаги техник ечимларнинг ўртача янгиланиш муддати назарда тутилади. Уртача муддат, масалан, патентлар амал қилишининг ҳақиқий муддатлари тўғрисидаги маълумотларни ўрганиш йўли билан белгиланиттти мумкин;
   
2. 
   Яратилаётган ихтироларнинг патентга лаёқатлигини баҳолаш.
   

Бундай тадқиқотлар ихтироларни патентлаш бўйича ҳар қандай тадбирлардан олдин ўтказилиши керак. Тадцицотнинг мацсади потенциал ихтиронинг патентга лаёцатлилик мезонларига мослигини текшириш, асосан унинг янгилиги, имкон цадар ихтиро даражасини баҳолаш ҳисобланади. Бу, масалан, Узбекистон ёки бошқа муайян мамлакатларда ихтиро учун муҳофаза ҳужжатларини олиттт истиқболини баҳолашга имкон беради. Ишончли натижалар олиттт учун патент қидируви тўлиқ ўтказилиши зарур. Патент қидируви жараёнида саноати ривожланган мамлакатларнинг патент ҳужжатларини кўриб чиқиш, тавсия этилаётган қидирув чегараси (ретроспективлик) 15 йилдан кам бўлмаслиги (юқори чегара йўқ, у мазкур мавзу бўйича материаллар биринчи марта нашр этилган вақтдан бошлаб белгиланиттти мумкин) мақсадга мувофиқдир.
Утказилган тадқиқотларнинг натижаларига кўра ихтиро формуласи ёки тавсифини ўз вақтида, яъни талабнома беришгача тўғрилаш, баъзан салбий натижалар олинган, масалан, ихтиронинг янгилигини инкор этувчи нашрлар топилган ҳолларда эса кучсиз ечимлиги олдиндан маълум бўлган ишланмаларни петентлашдан воз кечиш мумкин. Масалан, бунда хорижий патентлашдан воз кечиш ортиқча маблағ, вақт ва кучни беҳуда сарфлашнинг олдини олади.
Қайд этиб ўтамиз, талабнома берувчилар ўтказадиган патент тадқиқотлари миллий патент идораларининг патент экспертизаси ўрнини босмайди, шунинг учун уларнинг натижалари фақат баҳолаш учун хизмат қилади ва албатта патент берилишини кафолатламайди. Бироц, олинган натижаларнинг ишончлилиги патент цидируеини синчкоелик билан ўтказиш даражасига тўгри мутаносиб;

3.