Tabiiy tolalar va matoga ishlov berish

Рукн ҳажмининг чекланганлигини кўрсатади. Мисол: Бундай ҳавола у билан белгиланган мавзу шу рукннинг матни билан қамраб олинганлигига қарамай, у таснифлаш тизимининг бошқа жойига киритилишини билдиради.

Бошца рукнларнинг устунлигини кўрсатади. Мисол: "А 42 В 3/02

Баргли ёки майдаланган тамакини намлаш ёки қуритиш (3/12 устунликка эга); А 42 В 3/12 Тамакини буғлаш, ферментлаш ёки ароматлаш". Бундай ҳавола кўрсатилган бошқа рукн устунликка эгалигини кўрсатади, яъни агар ихтиро бир вақтнинг ўзида шу икки рукнга тенг киритиладиган ҳолларда уни шу рукнларнинг бирида - А 42 В 3/12да таснифлаш мақсадга мувофиқлигини билдиради. Бу мисолда буғлаш, намлашнинг бир тури сифатида А 42 В 3/12 рукнида индексацияланади, тамакини намлашнинг бошқа усуллари эса А 42 В 3/02 рукнида индексацияланади.

1. 
   ХПТнинг баъзи жойлари ва кичик бўлимларида охирги мос рукн цоидаси жорий қилинган. Яъни, ихтиронинг техник моҳияти бўйсуниш даражаси тенг, яъни бир хил миқдордаги нуқталарга эга бўлган икки ёки ундан ортиқ рукн билан қамраб олинадиган бўлса, бу қоидаги мувофиқ ихтиронинг техник моҳияти ушбу рукнлардан фақат охирги рукнда таснифланади. Қайд этиб ўтамизки, бу қоида тегишли изоҳлар бўлган ҳоллардагина, қўлланилади. Масалан, А 61 К, С 07, С 08, С 10 ва бошқа синфларда.
   

ХПТнинг 4 таҳриридан бошлаб таснифлашнинг фасет тамойили қўлланила бошланди. Ушбу тамойилнинг моҳияти шундан иборатки, белгиларнинг турли-туман бирикмаларини акс эттирувчи рукнлар тузиш ўрнига айрим белгиларга, масалан, қотишманинг айрим элементларига рукнлар киритилди, уларнинг бирикмаси эса ҳужжатни индексациялаш жараёнида тузилади. ХПТнинг ушбу тамойилга асосланган қисмлари дурагай тизимлар деб аталади. Дурагай тизимлар таснифлашда белгиларнинг илгари кўзда тутилмаган турли бирикмаларини акс эттириш имконини беради ва асосан белгиларнинг турли-туман бирикмалари миқдорининг кўплиги билан ажралиб турадиган кимё соҳасидаги ихтироларни индексациялашда қўлланилади. Дурагай тизимлар ихтиронинг моҳияти тўғрисидаги қўшимча ахборотларни акс эттириш имконини беради. Ахборотнинг бундай қўшимча элементлари қуйидагилардан иборат бўлиши мумкин: таркиб ва
аралашмаларнинг муҳим таркибий қисмлари, бирикмаларнинг таркибий қисмлари, жараён ёки структура элементлари ва таркибий қисмлари, таснифланадиган ихтиро объектини қўлланиш ёки фойдаланиш. Дурагай тизимларда кодловчи индекслар икки нуқта билан белгиланади. Бунда дурагай тизимлар рукннинг асосий матнига қўшимча сифатида боглиц ёки боглиц бўлмаган (масалан, "В 29 К 9:06") ҳолда қўлланилиши мумкин.
Мисол: С 02 Ғ 1/00 сув, саноат ва маиший оқова сувларга ишлов бериш;
1/02. исититтт билан
Ушбу кичик синфда қуйидаги кодлаш индекслари мавжуд 101: 00 ифлосланишнинг табиати 101: 10 ноорганик бирикмалар билан;
101: 12 галогеглар ёки унга ўхшаш бирикмалар билан;
101: 30 органик бирикмалар билан;
101: 34 углеводородлар; масалан, мойлар.
Шундай қилиб, агар ихтиронинг моҳияти, масалан сувни мойлардан сувни исититтт йўли билан тозалашнинг янги усулидан иборат бўлса, бу ихтиро "С 02 Ғ 1/02, 101:34" рукнида энг тўла таснифланадн
ХПТда, шунингдек қуйидаги белгилардан фойдаланилади: иккита қия чизиқ // ва думалоқ қавслар (). Мисол:
Н 02 Р 13/14// О 05 Ғ 1/12
С 08 Ғ 210/16 (С 08 Ғ 255/04).
// белгисидан кейин қўшимча индекслар келтирилади, улар ихтиро формуласида кўрсатилмаган техник ахборотни тавсифлайди, демак, патент муҳофазаси предмети бўла олмайди, лекин ихтиро тавсифида келтирилади ва мутахассислар учун қизиқиш уйғотиши мумкин. Думалоқ қавсларда одатда асосий индексга қўшимча, яъни умуман олганда биринчи индекс билан таснифланган ихтиронинг айрим таркибий қисмларини индексацияловчи индекслар кўрсатилади.
ХПТдан фойдаланишни енгиллаштириш учун Синфлар кўрсаткичига тўлиқ йўриқнома - ХПТга кириш илова қилинади. Шунингдек ихтиро моҳиятига оид муҳим сўзлар бўйича тегишли индексларни топиш имконини берадиган Алифбо-предметли кўрсаткич ХПТнинг таркибий қисми ҳисобланади. Фойдаланувчиларга қулайлик яратиш учун ХПТга Муҳим атамалар кўрсаткичи (у гуруҳлар рукнлари номидан муҳим атамаларни ажратиб олиш йўли билан яратилган АПКнинг бир вариантидан иборат), Тескари ҳаволалар кўрсаткичи (масалан, А рукни учун бошқа исталган рукндан А рукнига далиллар келтирилади) ва ХПТ турли таҳрирларининг бир-бирига мослик кўрсаткичлари ҳам чиқарилади.
ХПТда йўрицномага мувофиц ихтироларни индексациялашнинг цуйидаги асосий цоидалари цўлланилади:

1. 
   Энг аввало, ихтиронинг техник моҳиятини тўғри белгилаб олиш зарур. Масалан, янги поршень ихтиро қилинган бўлса, ихтиронинг асосий предмети поршеннинг ўзи ёки уни қандайдир қурилма, масалан ИЁДда жойлаштириш учун поршеннинг махсус мосламаси эканлигини аниқлаб олиттт зарур;
   
2. 
   Шундан сўнг ихтиро предмети тегишли қурилмалар синфи (кичик синфи) бўйича индексацияланади. Агар тўғри келадиган рукн топилмаса, ихтиро умумий предмет синфи (тур - зот, қисм - бутун) бўйича индексацияланади;
   
3. 
   Агар талаб этиладиган синф бўлмаса, ихтиро предмети қўлланилиши бўйича индексацияланади. Масалан, қурилма усулни амалга ошириш воситаси сифатида қаралиши ва тегишлича шу усул синфи бўйича (масалан, сувга итттлов бериш қурилмаси ва ҳоказо) индексацияланиши мумкин.
   
4. 
   Агар қўлланиши бўйича синфи бўлмаса, ихтиро предмети якуний маҳсулотни олиттт воситаси сифатида қаралиши ва якуний маҳсулот (масалан, ёғоч-қириндили плиталар тайёрлаш қурилмаси) синфи бўйича индексацияланиши мумкин;
   

Бундан ташқари, ихтиро баъзи маҳсулотлардан фойдаланиш (ишлов бериш) воситасида сифатида қаралиши ва шу маҳсулот синфида (масалан, контакт линзаларини дезинфекциялаш қурилмаси) индексацияланиши мумкин.

5. 
   Агар тегишли рукнлар топилмаса, ихтиро усулни амалга ошириш ёки якуний маҳсулот олиттт учун дастлабки маҳсулот сифатида (масалан, керамика буюмлари итттлаб чиқариш учун таркиб) қаралиши мумкин. Демак, ихтиро ушбу усул ёки якуний маҳсулот синфи бўйича таснифланади;
   
6. 
   Ниҳоят, ихтиронинг ўзи якуний маҳсулот бўлиши, демак уни олиттт усули бўйича индексацияланиши мумкин.
   

Патент ҳужжатларини системалаштириш имконини берадиган бошқа муҳим хусусият библиографик маълумотларнинг унификациялашган тизими бўлиб, патент ҳужжатлари бу библиографик маълумотлар билан таъминланади.
Ҳар бир патепт ҳужжати ушбу ҳужжатнинг асосий маълумотларини очиб берувчи библиографик маълумотлар билан таъминланади. Бу библиографик маълумотларни идентификациялаш учун СТ—9 БИМТ Стандартига мувофиқ ИНИД-кодларидан фойдаланилади.
Бибилиографик маълумотларни идентификациялаш учун фойдаланиладиган асосий ИНИД-кодлари ва энг зарур маълумотларни келтирамиз:

10. 
    Ҳужжатларни идентификациялаш
    
11. 
    Ҳужжат номери
    
12. 
    Ҳужжат турининг сўзлар билан ифодаланиши
    
13. 
    СТ-16 БИМТга мувофиқ ҳужжат тури коди
    

19. 
    Ҳужжатни эълон қилувчи мамлакатни идентификациялаш учун СТ-3 БИМТ коди
    
20. 
    Миллий рўйхатга олиттт тўғрисидаги маълумотлар
    
21. 
    Талабномани рўйхатга олиттт номери
    
22. 
    Талабнома берилган сана
    

24. 
    Саноат мулки ҳуқуқи амал қила бошлайдиган сана
    
25. 
    Талабнома дастлабки марта берилган тил
    
26. 
    Талабнома эълон қилинган тил
    

30. 
    Устуворлик маълумотлари
    
31. 
    Устувор талабнома номери
    
32. 
    Устуворлик санаси
    
33. 
    Устуворлик мамлакати
    

50. 
    Техник ахборот
    
51. 
    Халқаро патент таснифи
    

(54) Ихтиронинг номи

57. 
    Ихтиро реферати ёки формуласи
    
58. 
    Патент қидируви соҳаси
    

70. 
    Ҳужжатга алоқадор шахсларни идентификациялаш
    
71. 
    Талабнома берувчи (лар)нинг номи (номлари)
    

73. 
    Патент эгасининг номи
    
74. 
    Патент вакили ёки агентининг номи
    
75. 
    Ихтирочи, ҳам талабнома берувчи ҳисобланадиган шахс номи
    

Ҳам ихтирочи, ҳам талабнома берувчи ва патент эгаси бўлган шахс номи

98) Талабнома берувчи билан ёзишмалар олиб бориш учун манзил.

Эълон қилинадиган библиографик маълумотлар учун ИНИД-кодидан
фойдаланиш мисоли сифатида биз 11-расмда Ўзбекистоннинг дастлабки
патентини олиш учун ихтирони тавсифлашнинг титул варағини келтирдик.
Библиографик маълумотларнинг патент классификацияси ва уларни
кодлаш патент ахборотини таҳлил қилиш ва зарур ахборотларни қидириш
ишларини осонлаштиради.

11-расм. Ихтирога ЎзР нинг дастлабки патенти олиш учун ихтиро тавсифининг титул вараги