Tabiiy fanlarning zamonaviy kon sepsiyasi

Kuchli o ‘zaro ta ’sirlashuv
adronlar (grekcha “adros” - kuchli) 
orasida sodir bo‘ladi. Bularga barion (grekcha “baris” — og‘ir)lar, gi- 
peronlar va mezonlar kiradi. Bu ta ’sirlashuv 1911-yilda E.Rezerford 
tomonidan ochilgan bo‘lib. u faqat uzoq masofalar uchun o ‘rinlidir.
Kuchli o ‘zaro ta ’sirlashuvga yadro kuchlari misol bo‘la oladi. Yu- 
kava gipotezasiga binoan (1935-yil) kuchli o ‘zaro ta’sirlashuv - yadro 
kuchlarini tashuvchi oraliq zarrachalar chiqarish bilan sodir boMadi. Bu 
1947-yilda kashf etilgan 
л
mezon bo‘lib, uning massasi nuklon mas- 
sasidan olti marta kichik. Nuklonlar mezon “bulutlari” bilan o'ralgan.
Yadro kuchlari zarrachaning zaryadiga bog'liq emas. Kuchli 
o ‘zaro ta’sirlashuvlarda zaryad miqdori saqlanadi.
2. 
Elektromagnit о ‘zaro ta ’sirlashuv -
kuchli o'zaro ta’sirlashuv- 
dan 100 marta kuchsizdir. Unda “yorug‘lik zarrachasi” — fotonlar- 
ning nurlanishi va yutilishi sodir bo'ladi [8].
3. 
Kuchsiz o ‘zaro ta ’sirlashuvrimg
ta ’sir radiusi kuchli o'zaro 
ta’sirlashuv radiusidan ikki darajaga kamroqdir. Lining hisobiga Qu­
yosh nur sochadi (proton neytronga aylanadi, pazitron esa neytrinoga 
aylanadi). Nurlangan neytrino amalda cheksiz kirib borish qobiliya- 
tiga ega bo‘ladi, u milliard kilometrli temir plita qatlamidan bemalol 
o ‘ta oladi.
Kuchsiz o'zaro ta’sirlashuv - bu kontaktli ta ’sirlashuv emas, bal- 
ki u og‘ir zarracha (bozon)lami almashtirish orqali amalga oshadi. 
Bozonlar ko'rinm aydigan (virtual) va beqarordirlar.
4. 
Gravitatsion o ‘zaro ta ’sirlashuv 
-
elektromagnit o'zaro 
ta ’sirlashuvdan juda ko'p marta kuchsizdir. Lekin gravitatsion 
ta’sirlashuv universal xarakterda bo'lib, u hamma joyda mavjuddir.
56

---