Tabiiy fanlar va geografiya Fakulteti dekani: dots. V. Azizov

 

Xulosa 

Adabiyotlar ruyxati 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

3 

KIRISH 

Mavzuning  dolzarbligi.  Uchinchi  ming  yillikning  boshlanishi  ikki  muhim  tendentsiya 

bilan baholanmoqda. Birinchidan, hozirgi tsivilizatsiya global ekologik muammolarga duch keldi 

(iqlim  o

’zgarishi,  ozon  qatlami  buzilishi,  ichimlik  suvining  tanqisligi  va  ifloslanishi,  yer  va 

o

’rmonlar  tanazzuli,  bioxilma-xillikning  kisqarishi,  ortiqa  chiqindilarning  hosil  bo’lishi  hamda 

ularni  utilizatsyalash  muammosi  va  hokazo),  Ikkinchidan,  dunyo  jadal  sur

’atlar  bilan  o’zgarib 

bormoqda.  SHuning  uchun  kechagi  mezonlar  bilan  hozirgi  vaziyatni  ob

’ektiv  baholab 

bo

’lmaydi.  

Darhaqiqat,  davr  o

’zgargan  sari  undagi  voqelik  va  hodisalarni  oqilona  baholash  ham 

mukammal va murakkablashib boradi.  Mintaqamizning noyob tabiiy muhitini asrab-avaylashda 

ko

’pincha turfa xil va yangi uslublarni qo’llash, avval ishlab chiqilgan an’anaviy yondashuvlarni 

chuqur taxlil etgan holda takomillashtirish ustuvor vazifalardan hisoblanadi. 

Davr shiddat bilan 

olg

’a ketmoqda. Darhaqiqat, davr o’zgargan sari undagi voqelik va hodisalarni  oqilona baholash 

ham mukammal va murakkablashib boradi. So

’nggi yillarda butun dunyoda tabiiy muhit holatini 

baholashda  ekologik  mezon  (indikator)Lar  faol  qo

’llanilmoqda.  Mazkur  majmuaviy  mezon 

(indikator)lar  maxsus  ishlab  chiqilgan  bo

’lib,  ular  tabiiy  muhitning  muayan  holatini  hamda 

xo

’jalik yuritish faoliyatining atrof-muhitga ta’sir darajasini o’zida ifoda etadi. Tabiiy muhitning 

ko

’rilayotgan  chora-tadbirlarga  nisbatan  hozirjavobligini  tezkorlik  va  daqiqlik  bilan  hisobga 

olish  imkoniyati  ekologik  mezon  (indikator)larning  o

’ziga  hos  afzalligi  hisoblanadi.  Bu  esa 

monitoring faoliyatini jadallashtirish va mazkur yo

’nalishdagi muammolarni hal etish yo’llarini 

asoslash imkonini beradi. SHu bilan birga mezon (indikator)lar qotib qolgan aqida emas. Mazkur 

mezon  (indikator)Lar  doimiy  ravishda  yangilanib,  takomillashtirib  boriladi.  SHu  boisdan 

e

’tiboringizga havola etilayotgan BMIda bu boradagi ilk bor umumlashtirilgan tahliliy material 

ko

’rinishidagi ishdir. Atmosfera, suv resurslari, tuproq, aholi salomatligi, o’simlik va hayvonot 

olami holati va tabiiy omillar hamda xo

’jalik yuritish faoliyatining ularga ko’rsatayotgan ta’siri 

maxsus  ishlab  chiqilgan  va  yagona  bazada  to

’plangan  ekologik  mezon  (indikator)lar 

ma

’lumotlari  bo’yicha  kuzatib  borilmoqda.  Ushbu  ma’lumotlar  O’zbekistondagi  tabiiy  muhit 

holati,  antropogen  omillarning  unga  ta

’siri hamda mavjud ta’sirlarga o’z vaqtida hozirjavobligi 

darajasini o

’zida ifoda etadi. Bu, o’z navbatida, yuzaga keladigan muammolarni tezkorlik bilan 

aniqlash  bilan  birga,  ularni  bartaraf  etishning  maqbul  yo

’llarini ishlab chiqish imkonini beradi. 

Ekologik  mezon  (indikator)lar  tahlili  shundan  dalolat  bermoqdaki,  o

’simlik va hayvonot olami 

genofondiga  jiddiy  ta

’sir  ko’rsatayotgan  Orol  va  Orolbo’yi  muammosi  kabi  global  ekologik 

muammoni  hal  etishda  barcha  qulay  uslublardan  foydalanish  zarur.  Orol  dengizining  qurigan 

tubida daraxtzorlar barpo etish, vetlandlarni qayta tiklash, aholini ichimlik suvi bilan ta

’minlash 

va boshqa ko

’plab tadbirlar shular jumlasidandir. Ularni amalga oshirish uchun esa donorlar va 

jahon hamjamiyati ko

’magi hamda sa’y-harakati talab etiladi.