Tabiiy fanlar va geografiya Fakulteti dekani: dots. V. Azizov

Atmosfera  havosining  umumiy  ifloslanishi  Ko

’chmas  va  ko’chma  manbalardan 

atmosferaga  chiqadigan  jami  ifloslantiruvchi  moddalar  atmosfera  havosiga  umumiy  salbiy 

antropogen  ta

’sir  etuvchilardir.  Ushbu  ekologik  mezon  miqdori  atmosferaga  chiqadigan 

ifloslantiruvchi  chiqindilar  manbalarini  hisobga  olishga  doir  ma

’lumotlar  bo’yicha  olinadi. 

O

’zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitasining ma’lumotlariga ko’ra, 

1991-2006  yillar  davomida  ifloslantiruvchi  moddalar  chiqindilari  umumiy  miqdorining  48,6 

foizga  kamaygani  kuzatilgan.  Bunda  ko

’chmas  manbalar  chiqindilari  miqdori  46,8,  ko’chma 

manbalar  chiqindilari  esa  49,4  foizga  kamaydi.  Bu  holatni  korxonalarni  isloh  etish  va 

rekonstruktsiya  qilish,  shuningdek, 

“1999-2005  yillarda  O’zbekiston  Respublikasida  atrof 

muhitni  muhofaza  qilish  bo

’yicha harakatlar dasturi”ning amalga oshirilishi (eski uskuna larni 

modernizatsiya  va  rekonstruktsiya  qilish,  yangi  chang-gaz  tozalagich  inshootlarni  o

’rnatish, 

katalizatorlarni qo

’llash va hokazo) natijasida tabiatni muhofaza qilish chora-tadbirlarini amalga 

oshirish  hisobidan  sanoatning  ayrim  tarmoqlarida  ishlab  chiqarishning  biroz  pasaygani  bilan 

izohlash  mumkin.  Keyingi  besh  yilda

 

respublika  bo

’yicha  umumiy  chiqindilar  tarkibi  deyarli 

o

’zgargani  yo’q:  ularning  50,3  foizi  uglerod  oksidi,  16  foizi  oltingugurt  dioksidi,  15,2  foizi 

---

 

24 

uglevodorodlar,  8,5  foizi  azot  oksidi,  6,6  foizi  qattiq  moddalar,  3,6  foizi  boshqa  o

’ziga  xos 

zararli  moddalar  ulushiga  to

’g’ri  keladi.  Ko’chmas  manbalar  chiqindilari  tarkibida  oltingugurt 

dioksidi,

 uglerovodorodlar, qattiq moddalar ko

’p. Ko’chma manbalar chiqindilarida esa uglerod -

oksidi,  uglevodorodlar,  azon  oksidi  ko

’p.  Viloyatlar  bo’yicha  ko’chmas  va  ko’chma  manbalar 

chiqindilarini  hajmi  hamda  sanoatni  rivojlantirish  darajasi  o

’rtasida  yaqin  bog’liqlik 

kuzatilmoqda.  Qoraqalpog

’iston  Respublikasi  va  Xorazm  viloyatida  sanoat  rivojlanishi  past. 

Ularda tabiiy manbalar 

– Orol dengizining qurigan qismi, cho’l va yarim cho’l hudud hisobidan 

atmosferaning  chang  bilan  yuqori  darajada  ifloslanishi  kuzatilmoqda.  Nukus  va  Urganch 

shaharlarining  sanoat  markazlarida  atmosferaning  yerga  yaqin  qatlami  holatiga  avtotransport 

chiqindilari, qurilish sanoati va oziq-ovqat sanoati korxonalari salbiy ta

’sir ko’rsatadi. Farg’ona 

va Qashqadaryo viloyatlarida sanoat ko

’proq rivojlangan. Ifloslantiruvchi moddalar chiqindilari 

umumiy miqdorida asosiy ulush energetika, neft

ь-gaz va metallurgiya sanoatiga to’g’ri keladi.  

Atmosfera  ifloslanishining  umumiy  darajasi  O

’zgidrometeorologiya  xizmati  monitoring 

tizimining me

’yoriy yondashuv asosidagi ma’lumotlari bo’yicha baholanadi. Ifloslanish umumiy 

darajasini baholash uchun asosiy ko

’rsatkich sifatida atmosfera ifloslanishining iqlim potentsiali 

(AIIP)  va  atmosfera  ifloslanishining  kompleks  indeksi  (AII)  qo

’llanilmoqda. AII beshta asosiy 

ifloslantiruvchi  moddaning  STCHK  o

’rtacha  yillik  miqdoridan  oshishi  va  ularning  xavfliligi 

hisobga  olingan  holda  hisoblab  chiqiladi.  Keyingi  besh  yilda  ko

’pgina  sanoat  shaharlarida 

atmosfera havosining umumiy ifloslanish darajasi pasayib borayotgani kuzatilmoqda.