Tabiiy fanlar savodxonligi bo'yicha xalqaro tadqiqotlarga tayyorgarlik ko'rish uchun

Savol 
Ilmiy tadqiqotlar 
yordamida javob 
topish mumkinmi?
Ozon qavati yemirilishida freonning 
ta’siriga oid olimlarning 
ikkilanishlari 
davlat rahbarlarining bu boradagi 
faoliyatsizligiga sabab bo‘ladimi?
Ha / Yo‘q
Agar freonlar atmosferaga hozir 
gidek miqdorda ajralib chiqqanda 
edi, 
2002-yilda ularning atmosferadagi 
konsentratsiyasi qanday bo‘lardi?
Ha / Yo‘q
Baholash mezoni
Agar o‘quvchilar quyidagi ketma-ketlikda ikkita to‘g‘ri javobni belgilashgan bo‘lsa, 
javob qabul qilinadi (1 ball): Yo‘q, Ha. Javob yo‘q yoki boshqa javoblar bo‘lsa, javob 
qabul qilinmaydi (0 ball).
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning ilmiy tadqiqotlarni loyihalash va baholash 
kompetensiyasini baholashga qaratilgan. 
3-topshiriq. Issiqxona samarasi 
T
irik organizmlarning yashashi uchun energiya zarur. Quyosh juda ham issiq 
bo‘lganligi 
sababli 
koinotga 
energiya 
tarqatadi. 
Tirik 
organizmlarning yashashi uchun energiya zarur. Yerda hayotni ta’minlaydigan 
energiya Quyoshdan keladi. Ushbu energiyaning juda kam qismigina Yerga 
yetib keladi. Yer atmosferasi Yerni xuddi choyshabdek qoplab, uning yuzasini 
temperaturaning 
keskin 
o‘zgarishlaridan 
himoyalaydi. 
Quyoshdan kelayotgan energiyaning katta qismi Yer yuzasiga atmosfera orqali 
yetib keladi. Yer bu energiyaning bir qismini yutadi, qolgan qismi esa uning sirtidan 
atmosferaga qaytadi. Qaytgan energiyaning bir qismi atmosferaga yutiladi. Buning 
natijasida Yer yuzasidagi o‘rtacha temperatura unda atmosfera mavjud bo‘lmagandagiga 
nisbatan yuqoriroq bo‘ladi. Yer atmosferasi issiqxona kabi ta’sir ko‘rsatgani sababli 
“issiqxona 
samarasi” 
atamasi 
kelib 
chiqqan. 
Issiqxona 
samarasi 
yigirmanchi 
asrga 
kelib 
ko‘proq 
sezildi. 
Yer atmosferasi o‘rtacha temperaturasining ko‘tarilib borayotgani ayni haqiqatdir. 
Gazetalar va boshqa davriy nashrlarda ta’kidlanishicha, yigirmanchi asr mobaynida 

---

temperatura ko‘tarilishining asosiy sababi atmosferaga karbonat angidrid gazining ko‘p 
miqdorda chiqarilishidir. Anvar ismli o‘quvchi Yer atmosferasining o‘rtacha 
temperaturasi va atmosferaga chiqarilayotgan karbonat angidrid gazi o‘rtasida qanday 
bog‘liqlik borligi bilan qiziqibqoldi. U kutubxonadan quyida keltirilgan ikkita grafkni 
topdi. 
1-karbonat angidrid gazining chiqarilishi(yiliga mlrd. Tonna) 
2-yer atmosferasining o`rtacha temperaturasi(C
0
) 
Ushbu grafklar asosida Anvar quyidagi xulosaga keldi: haqiqatan ham, Yer 
atmosferasining o‘rtacha temperaturasi ko‘tarilishi atmosferaga chiqarilayotgan karbonat 
angidrid 
gazi 
miqdorining 
ortishi 
bilan 
bog‘liq. 
1-savol 
“Issiqxona samarasi” matnni o‘qing va savolga javob bering. 
Grafklar 
Anvarning 
xulosasini 
qay 
tarzda 
tasdiqlaydi? 
____________________________________________________________________ 
____________________________________________________________________ 
Baholash 
mezoni 
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar karbonat angidrid gazining atmosferaga 
chiqarilishi va Yer atmosferasi o‘rtacha temperaturasi aks etgan grafklardagi 
ma’lumotlarni talqin qilishlari, ularni o‘zaro taqqoslashlari talab etiladi. Umuman 
olganda, grafklarni o‘zaro taqqoslab, karbonat angidrid gazining atmosferaga chiqarilishi 
hamda Yer atmosferasining o‘rtacha temperaturasi ko‘tarilishi o‘rtasidagi bog‘liqlikni 
ko‘rishimiz mumkin. Agar o‘quvchilar o‘z javoblarida atmosfera (o‘rtacha) 
temperaturasining ko‘tarilishi unga chiqarilayotgan karbonat angidrid gazi miqdorining 
ortishiga bog‘liqligini qayd etishganbo‘lsa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball).