Tabiiy fanlar fakulteti

Mis (Cu). Mis mikroelementi oksidlovchi fermentlar guruhi tarkibiga kiradi va o‘simlik hayotida asosiy element hisoblanadi. Askorbinoksidaza fermenti tarkibida 0,15-0,25% mis bor. Shu mikroelement yetishmaganda polifenoloksidaza umuraan faoliyatsiz bo‘lib qoladi. o‘simlik hujayrasidagi oksidlanish-qaytarilish jarayonlarida mis birikmalarining ishtirok etishining sababi ham ana shunda. Nafas olishning kuchayishi o‘z navbatida o‘simlikda uglevod almashinishini va oqsilning sintez bo‘lishini tezlashtiradi. Bularning hammasi o‘simlikning umumiy holatini yaxshilaydi, jumladan uni zamburug‘ kasalliklariga chidamliligini oshiradi.

Mis asosan yaproq xloroplastlarida to‘planib, xlorofillni buzilishdan saqlaydi. Bu liam oqsilning kuchli sintez bo‘lishi natijasidir. Oqsil ko‘p bo‘lgan taqdirda rang beruvchi xlorofill moddasi oqsil bilan qo‘shilib uning chidamliligi oshadi, bu esa yaproq va umuman o‘simlikning hayotiy faoliyatini kuchaytiradi, fotosintez jarayonini uzaytiradi va natijada urug‘ hosili liamda undagi uglevodlar miqdorini ko‘paytiradi. Mis o‘g‘iti lavlagida shakarni, moyli o‘simliklarda yog‘ni, beda, lavlagi, kartoshka va boshqa o‘simliklarda «C» vitaminning miqdorini ko‘paytiradi.

Qizig‘i shundaki, mis birikmalari (bor, marganes va rux birikmalari singari) o‘simliklarning suv rejimiga va ularning qurg‘oqchilikka hamda sovuqqa bardosh berishiga ma’lum darajada ta’sir ko‘rsatib, yaproqlarda suvni sezilarli darajada ko‘paytiradi.

Mikroelementning bunday ta’siri uning o‘simlik hujayrasi protoplazmasining kolloid kimyoviy xossasiga qisman ta’sir etishi, hujayrani cho‘ziluvchan qilishi va suv o‘tkazish xossasini kamaytirishi kabi qobiliyatga ega bo‘lishi bilan izohlanadi. Mis yetishmasligi tufayli yuz beradigan kasalliklardan mevali daraxtlardan yuqori qismining qurib qolishi (ekzamtema) va o‘tsimon o‘simliklarni zararlaydigan xloroz, barg uchining burishib qolishi kasalliklari yaxshiroq o‘rganilgan.

Meva daraxtlari yuqori qismining qurib qolish hodisasi butun yer yuziga tarqalgan. Ayniqsa sitrusli o‘simliklar bu kasalliklarga tez-tez chalanib turadi. Yozda olma daraxtining tepa shoxlari quriydi. Shu kasallik tufayli daraxtning o‘sishi ham sekinlashadi. Yaproqning ba’zi joylari asta sekin quriy boshlaydi. Kasallikning tez rivojlanishi natijasida yangi yaproqlar burishib qoladi va to‘kiladi, novdaning yuqori qismi quriydi. Ko‘pincha suli, arpa, bug‘doy va boshqa g‘alla o‘simliklari ham xloroz, barg uchlarining qurib qolishi kasalliklari bilan zararlanadi.

O‘simlik qattiq zararlanganda o‘sishdan to‘xtaydi va qurib qoladi. Mis birikmalaridan foydalanib, bu kasalliklarning hammasini yo‘qotish yoki butunlay bartaraf qilish mumkin. O‘simliklarda misning o‘rtacha miqdori 0,0002% yoki 1

kg og‘irlik hisobiga 0,2 mg ga to‘g‘ri keladi. o‘simlik hujayrasida 2/3 qism mis erimaydigan, birikkan holda uchraydi. o‘simlikning o‘suvchi qismlari va urug‘i nisbatan misga boy bo‘ladi. Bargdagi misning 70% xloroplastlarda konsentrlanadi.

Ma’lum darajada misning fiziologik ahamiyati uning mis tutuvchi oqsillar va fermentlarning tarkibiga kirishi bilan belgilanadi.

Qishloq xo‘jaligida keng qo‘llaniladigan misli mikroo‘g‘itlar jumlasiga mis kuparosi, misli kukun va mis kolchedani kiradi.