Tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi kimyo yo’nalishi 2- kurs 20. 64-guruh talabasi sobirova diyoraxon

 
Chizma usullar
. Titrlash oxirgi nuqtasini aniqlashning chizma usullari 
integral (to‘liq),
 
differensial (farqli), ikkinchi tartibli hosila, egri chiziqlarni 
to‘g‘rilash (Gran) va boshqa usullarga bo‘linadi. 
Integral usuli
da e.yu.k.ning titrant 
hajmiga (
v
) bog‘liqlik chizmasi tuziladi. Bu chizma asosida titrlashning oxirgi 
nuqtasini topish uchun urinmalar o‘tkaziladi. Odatda urinma egri chiziqning to‘g‘ri 
chiziqli sohalaridan o‘tkaziladi. O’tkazilgan urinmalar asosida kesishish 
nuqtalarining abssissa o‘qiga perpendikulyar bo‘lgan balandligi topiladi. Bu 

---

balandlik teng ikkiga bo‘linadi (
a
nuqta) va 
a
nuqtadan titrlash egri chizig‘i bilan 
kesishguncha abssissa o‘qiga parallel o‘tkaziladi. Shu parallelning titrlash egri 
chizig‘i bilan kesishish nuqtasidan esa abssissa o‘qiga perpendikulyar tushiriladi. 
Ushbu perpendikulyarning abssissa o‘qi bilan kesishish nuqtasi t.o.n. siga to‘g‘ri 
keladi (2.1-chizma, 
a
). Agar titrlash egri chizig‘i simmetrik bo‘lmasa, egri 
chiziqning egilish sohalariga yoylar o‘tkaziladi va yoylarning markazlari topiladi, 
markazlarni tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziqning titrlash egri chizig‘i bilan kesishish 
nuqtasi t.o.n.siga taxminan mos keladi . 

---

3-rasm. Potensiometrik titrlash egri chiziqlarning 
k
ò
rinishi: 
Differensial usul titrlash ohirgi nuqtasini topishning ancha sodda va aniq 
usulidir, bunda δE/δV nisbatning qo`shilgan titrant hajmiga bog`liqligi chizmasi 
tuziladi. Egri chiziq cho`qqisimon bo`lib, cho`qqidan abssissa o`qiga tushirilgan 
perpendikulyar titrantning t.o.n. ga to`g`ri kelgan hajmini ko`rsatadi.Ikkinchi 
tartibli hosila olish usulida δE/δV2 ning Vga bog`liqlik chizmasi tuziladi. Bu 
chizmada egri chiziqlar abssissa o`qining har ikkala tomonida joylashadi. Egri 
chiziqlarning uchlarini tutashtirganda abssissa o`qi bilan chiziqning kesishish 
nuqtasi t.o.n. ga to`g`ri keladi.Granning egri chiziqlarni to`g`rilash usuli titrlash egri 
chizig`ini to`g`ri chiziqqa aylantirish yordamida t.o.n. ni aniqlashga imkon beradi. 
Ikki to`g`ri chiziqning kesishish nuqtasi t.o.n. ga to`g`ri keladi. Buni cho`ktirish usuli 
misolida qarab chiqamiz. Soddalik uchun eritmaning ion kuchini hisobga 
olmaymiz.Agar elektrolitik bo`g`inga ikkita indikator elektrodi (taqqoslash 
elektrodi mutlaqo ishlatilmaydi) tushirilib, undagi eritma titrlansa, bu usulga 
differensial titriash deyiladi. Indikator elektrodlaridan biri (2) tubida taxminan

---

1 mm diametrga ega bo`lgan teshikli probirkaga (4) joylashtiriladi. Bu elektrod 
bilan eritmaning asosiy qismi orasidagi tutashish ushbu teshik orqali bo`ladi. 
Probirkadagi elektrodni o`rab olgan eritmaning tarkibi titrant qo`shilgan asosiy 
eritmaga ko`ra sekin o`zgaradi. Eritmalar tarkibidagi farq tufayli indikator 
elektrodlari orasida potensiallar farqi yuzaga keladi. Potensial o`lchangandan 
keyin eritma har gal astoydil aralashtiriladi. Buning uchun probirkadagi eritma 
siqib chiqariladi va eritmaning yangi qismi probirkaga kiritiladi. Natijada 5Eyana 
nolga tenglashadi. Agar probirkaga kiritiladigan eritmaning hajmi kichik (1-5 ml) 
bo`lsa, moddaning reaksiyaga kirishmay qolgan qismi hisobiga yuzaga keladigan 
xato juda kichik bo`ladi. 
4- rasm. Potensiometrik titrlashning 5-rasm. Potensiometrik titrlashning 
differensial egri chiziģi ikkinchi darajasining titrlash egri 
chiziģi