Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Oddiy isiriq (adraspan, xazaraspan)- Peganum harmala L.
O‘simlik tavsifi. Oddiy isiriq juftbarglilar – Peganaceae oilasiga mansub ko‘p yillik o‘tsimon o‘simlik. Hidi o‘ziga xos kuchli, bo‘yi 40-70 sm ga yetadi. Ildizi yog‘ochlashgan, yo‘g‘on (eni 3-5 sm), tuproqqa 5 m chuqurlikkacha kirib bora oladi. Poyalari syershox, silliq, syerbarg. Barglari bandsiz, poyada navbatma-navbat joylashgan, bo‘yi 4-5 sm, eni 5-6 mm. Gullari ko‘p sonli, oq rangli poya va novdaning uchki qismiga joylashgan. Kosachasi uch bo‘lakchali, nashtarsimon bo‘ladi. Tojibarglari oq 5 tadan, tuguni 2-3 chanoqli, sharsimon tuksiz, tekkis, Mevasi 3 uyali, yassi ko‘sak, diametri 0,6-1 sm, urug‘ining soni ko‘p. Urug‘i endospyermli, uch qirrali, panjasimon to‘q qo‘ng‘ir qora ranglarda,
May-iyul oylarida gullaydi, iyun oxiridan to avgustgacha mevalaydi.
Yashash joyi. Tarqalishi. Isiriq O‘zbekistonning hamma yerida tarqalgan, ko‘p hollarda zich o‘simlik qoplamini hosil qiladi. Bu o‘simlik begona o‘t sifatida yaylov, dasht va cho‘llarda o‘sadi.
T ibbiyotda isiriqning yyer ustki qismi ishlatiladi. Alkaloidlar (garmin, peganin vazitsin), dnioksipegavin bor. Garmin alkadoidi, ensefalit kasalligining parkinson kasalliklarini davolashda qo‘llaniladi. Dezoksipeganin gidroxloridning ampuladagi yeritmasi miosteniya, miopatiya mushak kasalliklarida, hamda. nyerv kasalliklari (nevritlar)larda ishlatiladi. Xalq orasida bir qator kasalliklarda, kiyim-kechaklarni dezinfeksiya qilishlarda qo‘llaniladi.
Xomashyosini tayyorlash va uning sifati. Isiriq o‘tini yer ustki qismini yerta bahorda (aprel va mayning birinchi dekadasida) g‘unchalash, gullash davrining boshida yig‘ish zarur. Tarkibida alkaloidlar yig‘indisi 1,5 % dan, kul miqdori 18 % dan, 80 mm poyalari 10 % dan, organik aralashmalar 4 % dan, minyeral aralashmalar 2 % dan oshmasligi zarur. Xomashyo 20 kg likdan ortiq bo‘lmagan qoplarga solinishi kyerak. Saqlash muddati 2 yil.
TURKISTON DO‘LANASI -CRATAEGUS TURKESTANICA POJARK.