Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Qora andiz (Inula grandis Schrenk) ko‘p yillik o‘tchil o‘simlik bo‘lib, balandligi 100-150 sm ga etadi. Poyasi bitta yoki bir nechta tik o‘suvchi, syertuk, yuqori qismi shoxlangan. Ildizoldi barglari yirik, uzun bandli, tuxumsimon o‘tkir uchli bo‘lib, asos qismi tomon qisqarib boradi. Gullari tilla sariq rangli bo‘lib, savatchaga to‘plangan. Mevasi – cho‘ziq to‘rt qirrali, jigar rang yoki qo‘ng‘ir tusli pista.
I yun-iyul oylarida gullaydi, mevasi iyul-avgust oylarida pishadi. Andiz respublikamizning ko‘pgina viloyatlarida uchraydi. Ayniqsa Qashqadaryo viloyatining Qamashi, Shahrisabz tumanlarida, Toshkent viloyatining Bo‘stonliq tumanida, Samarqand, Andijon, Farg‘ona, Surxondaryo viloyatlarining tog’’ etaklarida juda ko‘p o‘sadi.
Qora andizning ildiz va ildizpoyasi kuzda yoki yerta bahorda kovlab olinadi, va uni tozalab ko‘ndalangiga qirqib, ochiq xavoda quritiladi.
O‘simlikning ildiz va ildizpoyasi tarkibida efir moyi, laktonlar, inulin, qandlar hamda alkaloidlar, saponinlar va boshqa birikmalar bor.
Xalq tabobatida ildiz va ildizpoyasidan tayyorlangan damlama yoki qaynatma balg‘am ko‘chiruvchi, siydik haydovchi, isitma tushiruvchi, gijja haydovchi dori sifatida, hamda shamollash va o‘pka sili kasalliklarini davolashda ishlatiladi.
Qoncho‘p (Chelidonium majus L.) ko‘p yillik o‘simlik bo‘lib, ko‘knorguldoshlar oilasiga mansub, bo‘yi 80-100 sm ga yetadi. O‘simlikning hamma qismida sutga o‘xshash shirasi bor. Barglari navbatma-navbat joylashgan, bandli. Gullari poya va shoxlarining uchidan chiqib, soyabonsimon to‘pgullar hosil qiladi.
Qoncho‘p ko‘pincha bog‘lar, ekinzorlarda, turar joylar yaqinida begona o‘t sifatida o‘sadi. O‘simlikni muhim ahamiyatli dorivor ekanligini tushungan odamlar, uni ko‘pincha o‘z uylari atroflariga, gulzorlari o‘rniga ekib ko‘paytirishadi va undan foydalanishadi.
O‘simlik tarkibida alkaloidlar, efir moylari, vitamin C, karotin, organik kislotalar, flavonoidlar, saponinlar va boqsha moddalar bor.
Xalq tabobatida uni damlamasidan jigar va o‘t yo‘llari yallig‘lanish kasalliklariga, bu o‘simlik preparatlari qo‘shib tayyorlangan surtma doridan tyeri sili davosiga ishlatish uchun foydalaniladi.
Zamonaviy tabobatda o‘simlikdan tayyorlangan ekstrakt og‘riqni qoldiradi, baktyeriyalarga qarshi ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek uning sut shirasi gepatit, xoletsistit, gastrit va entyerit og‘riqlarini qoldiradi.