Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Nazorat savollari?
1. To‘qaylar ekologiyasi va tuproqlari tariflab byering?
2. To‘qay zonasi ayrim dorivor o‘simliklarining biologiyasi va ekologiyasi o’rganishdan ahamiyati nimada?
3. To‘qay dorivor turlarining tibbiyotdagi va xalq ho‘jaligidagi ahamiyati qanday?
4. Cho’l mintaqasidagi to’qaylarining tog’’ mintaqasi to’qaylaridan farqi nimada?

16-mavzu: Tropik va subtropik zonasi dorivor o’simliklari.


O’simliklarning ayrim funksiyalariga haroratning ta’siri.
Past va yuqori tempyeraturaning o’simliklarga ta’siri.
Reja
1. O‘simliklarning qurg‘oqchilikka chidamliligi
2. O‘simliklarga yuqori haroratning ta’siri va ularning issiqqa chidamliligi
3. O‘simliklarning past harorat ta’siriga chidamliligi
Suvning yetishmasligi ko‘pchilik o‘simliklarga juda zararli ta’sir etadi. Suv etishmasligi, ya’ni qurg‘ochilik, dastavval, o‘simliklarning suv almashinuv jarayonlariga salbiy ta’sir etadi va o‘simlikning boshqa fiziologik jarayonlarida (fotosintez, nafas olish, ildiz orqali minyeral elementlarning o‘zlashtirilishi, o‘simliklar tanasida moddalar transporti va boshqalar) ham namoyon bo‘ladi. Natijada o‘simliklarning o‘sishi va rivojlanishi sekinlashadi yoki to‘xtab qoladi.
Qurg‘oqchilik uch xil, ya’ni tuprok qurg‘oqchiligi, atmosfyera qurg‘oqchiligi va fiziologik qurg‘oqchiliklar bo‘ladi.
TUPROQ QURG‘OQCHILIGI - asosan yozning o‘rtalari va oxirida kuzatiladi. Bu vaqtlarda havoning issiq va quruq kelishi natijasida tuproqdagi suv yyer yuzasidan va o‘simliklardan tez bug‘lanib, tuproqning qurib qolishi kuzatiladi. Natijada tuproq qurg‘oqchiligi boshlanadi.
ATMOSFYERA QURG‘OQCHILIGI haroratning juda yuqori bo‘lib, havoning nisbiy namligi kam (10 - 20 foiz) bo‘lishi bilan tavsiflanadi. Bu vaqtda o‘simlikda transpiratsiya jarayoni juda jadal bo‘ladi. Natijada o‘simlikka suvning kelish tezligi bilan undan suvning bug‘lanib chiqishi o‘rtasidagi moslanish buziladi va o‘simlik so‘liy boshlaydi. Issiq va quruq shamol (garmsel) esganda vujudga keladigan atmosfyera qurg‘oqchiligi o‘simliklar uchun yanada xavfliroq garmsel vaqtida tuproqda suvning bo‘lishiga qaramay, o‘simlikning yyer ustki organlaridagi suv ko‘plab sarflanib, qurroqchilikka chidamsiz o‘simliklar nobud bo’ladi.