Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

SKLEROFITLAR. Bu guruhga kiruvchi o‘simliklar qurg‘oqchilikka chidamli, ko‘p yillik, barglari kuchli reduksiyalangan va tikanlarga aylangan. Ularga saksovul, yantoq, qandim, ispan droki, qizilcha, shuvoq , juzg‘un, efedra va boshqalar kiradi. Ularning tanasi va bargi dag‘al, qattiq bo‘lib, kalin kutikula bilan qoplangan. Og‘izchalarining maxsus chuqurchalarga joylanishi ularning o‘ziga xos belgilaridandir. Umuman, kseromorf belgilari ko‘p bo‘lib, transpiratsiyani kamaytirishga qaratilgan epidermisning yuzasida xar xil mumsimon moddalar ajratiladi. Ayrim o‘simliklarda (palma) mumsimon moddalarning qalinligi 5 mm.gacha bo‘ladi. Qalin kutikula, mumsimon moddalar va tuklar suv bug‘latishni pasaytiradi. Ayrim o‘simliklar bargining ustki tomonida og‘izchalar joylashgan. YOz oylari juda issiq bo‘ladigan jazirama cho‘llarda yashaydigan o‘simliklar (saksovul, ispan droki, juzg‘un kabi butalar) barglarining reduksiyasi ular uchun xususiyatlidir. Bu o‘simliklarning barglari yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi yoki baxorda to‘kilib ketadi. Fotosintez vazifasini asosan ularning poyalari bajaradi. Poyalari yog‘ochlangan, hujayra shirasining osmotik bosimi yuqori, suvni nixoyatda tejab sarflaydi, yozni tinim xolatida o‘tkazadi.Bularga juzgun, astragallar va boshkalar misol bo‘ladi.

5.O'simliklarni sugorishning fiziologik asoslari

Sun'iy sug'orish yuqori hosil olish garovidir. Suv taqchilligi qanday bo'lishdan qa'tiy nazar u o'simliklardagi fiziologik jarayonlarga ta'sir etadi. Sun'iy sug'orishni to'g'ri tashkil qilishda barcha ichki va tashqi omillar inobatga olinishi lozim hamda sug'orish soni, muddatlari va me'yorini aniq belgilash kerak.
O'simliklar vegetatsiyasi davomida lozim bo'lgan suv miqdori-sug'orish normasini quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
E=aP+ΔW+M
E-umumiy suv miqdori, m³/ga; aP-o'simliklarning yogingarchilik hisobidan foydalanishi mumkin bo'lgan suv miqdori, m³/ga;
M-bir marta sug'orish normasi, m³/ga.
G’o'za uchun bu ko'rsatgich 3500-10000 m³/ga atrofida bo'lishi mumkin.
Bir marta sug'orish normasini quyidagi formuladan aniqlaymiz:
M=AN(V_P-V_o)·100
M-bir marta sug'orish normasi, m³/ga; A-tuproqning hajmiy massasi, t/m³;
N-tuproqning namlanuvchi qatlami;
V_P- tuproqning namlanuvchi qatlamidagi dala namlik sig'imi; V_o-sug'oriladigan dala tuprog'ining namligi, %.
Bir marta sug'orish normasi o'simliklarning o'sish fazasi va bu fazada suvni o'zlashtirish xususiyatlaridan kelib chiqadi. Masalan, g'o'zaning sug'orish normasi umumiy miqdorining 20-25% gullagungacha, 50-55% gullash fazasida va 15-20% ko'saklash va pishish fazasida beriladi.
Sug'orish muddatlarini belgilashda eng to'g'ri tavsiya o'simlikni fiziologik holatini aniqlash bo'yicha olingan ma'lumotlardir ya'ni barg hujayralarining so'rish kuchini aniqlash va unga qarab sug'orish muddatlarini belgilash lozimdir. G’o'za barglarining so'rish kuchi gullaguncha-12 atm. gullash fazasida-14 atm, ko'saklash va pishish fazasida 14-16 atm atrofida bo'ldi.