Tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

 5
 
 
1.  Tug’ilgandan  so’ng  dastlabki  oylaridanok  harakatlarni  shakllanishi  orientatsiya 
reaktsiyasini sezgi-sensor rivojlanish  natijasida amalga oshiriladi.  So’ngi  harakatlar predmet va 
nutq boshqarilishini o’qish, o’yinlar va jismoniy mashqlar orqali amalga oshiriladi.  
Bolani  bosqichma-bosqich  rivojlanish  jarayonida  maktabgacha  yosh  davrida  aniq 
harakatlar  vujudga  keladi.  Harakat  tajribasini  orttirilishi  ayniqsa  birinchi  byosh  yillik  davrda 
amalga oshiriladi va aynan shu vaqtda hayotiy zarur harakatlarga ega bo’ladi.  
Hayotning birinchi, ikkinchi yilida qo’l, oyok, bosh, tana va boshqa umumiy harakatlarni 
katta hajmi shakillanadi, shu bilan birga emaklash, surilishi, o’tirish, oldin o’zgani yordami bilan 
keyinchalik mustaqil yura boshlaydi.  
2-5 yoshgacha bo’lgan davrda bolaning motorikasini rivojlanishi kuzatilinadi, ya’ni yurish, 
yugirish,  sakrash  tirmashish,  predmetlarni  uloqtirish  va  ilib  olish  kabi  asosiy  harakatlar 
shakillanadi.  
5-7 yoshdagi bolalarda vaziyatga bog’liq harakatlar va yangi harakatlar vujudga keladi. Bu 
yoshda ular uzunlikka va balanuga sakrashlar, to’p bilan harakatlarni amalga oshirish voleybol, 
basketbol, futbol va boshqa sport o’yinlari zamin yaraladi.  
Talabalar  harakat-tayanch  apparatini  faoliyati  yosh  xususiyatlari  mavzusini  o’zlashtirish 
jarayonida quyidagi bilim va malakalarga erishishi zarur:  
-
 
suyak-mushak tuzilishining yosh xususiyatlari haqida ma’lumotlarga ega bo’lish;  
-
 
harakat-tayanch  apparatining  rivojlanishining  yosh  xususiyatlari  haqida  bilimlarga  ega 
bo’lish;  
-
 
tayanch-harakat apparatining rivojlanishida jismoniy tarbiyaning ahamiyati;  
-
 
lordoz, kifoz, skolioz, yassi oyoqlik to’g’risida tushunchaga ega bo’lish;  
-
 
tayanch-harakat apparatining gigienasi;  
-
 
M.T.M. jixozlarini to’g’ri tanlash va ular markirovkasi haqida bilimga ega bo’lish.  
Maktabgacha  ta’lim  muassalarida  jismoniy  tarbiya  mashg’ulotlarini,  jismoniy  tarbiya 
mutaxassisi,  tarbiyachi  yoki  musiqa  xodimlari  olib  boradilar.  Mashg’ulot  3-qismdan  iborat 
bo’lib  qirish,  asosiy  va  yakuniy  qismlardan  tashqil  topgan.  Jismoniy  mashqlar  va  harakatli 
                                                 
5
 
The Rignt Start to a Healthy Life. Contact : i.stegeman @eurohealthnet.eu, c.costongs 
 
@eurohealtnet.eu EuroHealthNet, Rue de la Loi 67 , 1040 Brussels, Belgium 205-bet
 
 

---

o’yinlar  bolani  yoshi,  jinsi,  tayyorgarligi,  ularni  organizimga  ta’siri  hamda  bolani  individiual 
xususiyatlariga  asososlangan  holda  tanlanadi.  Bu  yoshdagi  bolalarga  beradigan  yuqlamalar 
to’g’ri  taqsimlanishi  lozim.  Ularga  katta  kuch  talab  etuvchi  va  nafas  organlariga  salbiy  ta’sir 
etuvchi statik zo’riqishlarga yo’l qo’ymaslik kerak[2].   
  
Yangi  Sog’liqni  saqlash  tengsizlik 
strategiyasini  ishlab  chiqish  bo’yicha  Buyuk 
Britaniya  hukumatlar    adabiyotiga  tayanib 
keng  shug’ullanuvchi  manfaatdor  tomonlar 
qator  oz tushuncha tajribasini o’raganadi. Bir  
guruh  ishtirokchi  kuchli    ta’lim  va  dastlabki 
dalillar  boyicha  xulosalar  ko’rib  (Al.,  2010 
Dyson  et)  chora-tadbirlar  nafaqat  qabul  qilsh 
kerak,  deb  ta’kidladi,  bevosita  bolalarga 
mo’ljallangan  bo’lsa  xam,  balki  onalarni 
quvvatlash  kerak  bo’lgan  jamoalar  va 
mahallalar qurish kerak bo’lsa ham. Eng kam 
ish  haqini  oshirish,  jamoa  ichidagi  muvofiq 
rag’batlantirish,  ta’lim  bo’yicha  siyosat  kabi 
bolalar siyosatining bir qismi bolalar maktabi 
yoki  bolalarni  himoya  qilish  standartlari 
doimiy  masaladir.  Vazifa  kuchi  deb,  bolalar 
va  yoshlar  o’rtasida  gradient    salomatlikni, 
ijtimoiy-iqtisodiy  gradientni  hal  qilish.  Bu 
haqida  juda  oz  dalillar  mavjud.  Mavjud 
dalillar  kelgan,  uni  takomillashtirish,  uy-joy 
kamaytirish  tezligi  chegaralari  kuchli  ta’sir 
bo’lishi  ehtimoldan  yiroq.  Ikkinchisi  eng 
kuchli  ta’sir  qiladi,  chunki,  sog’liqni  saqlash 
tengsizlikni  kamaytirish  Angliyada  bolalar 
o’rtasida  o’limning  muhim  sababi.  Vazifa 
kuchi  bolalar  hayotini  yaxshilash,  rivojlantirish  domenlar  keng  ko’lamli  masalasi  ekanligini, 
biroq, siyosat bir kelishib olingan nizomlar yondashuvini qayd etdi. "Tez g’alaba" Yechimlari va  
ijobiy  natijalari,  erta  bola  rivojlantirish  dasturlarini  amalga  oshirish  uzoq  vaqt  o’zini  namoyon 
qilishi mumkin. Bu siyosat  vositalari deb hisoblanadi,  degan xulosa haqida allaqachon o’ylash 
kerak  edi.  Bolalar  va  yoshlar  yuragida  hayot  va  sog’liqni  saqlash  natijalari  sifatini  oshirish 
yashaydi.  Umumiy  siyosat  xulosalari  va  chora-tadbirlar  turlari  yoki  imkoniyatlari  gradient 
bolalar sog’lig’i haqida ijtimoiy-iqtisodiy murojaat  qilish  zarur. SHuningdek, sog’liqni saqlash 
siyosati  va  ko’rilgan  choralar  haqida  o’ylash  kerak.  Sog’liqni  saqlash  tengsizlikka,  erta  bola 
tengsizlikka  rivojlantirish,  ta’lim,  ish  va  ishchi  sharoitlar,  uy-joy  va  mahalla  sharoitlari,  hayot 
standartlari  va  umuman,  erkinlik  uchun  jamiyat  tomonidan  teng  farqlanadi.  Tengsizlikka 
Yetkazib berish tizimlari va tengsizlikka kerak maqsadlar butun ijtimoiy gradient bo’ylab, balki  
har kuni e’tibor segmentlaridan ortiq. Urg’u mansap haqida shaxslarning faqat bir qismini bo’ldi 
va eng yahshi ijtimoiy yondashuvlarga neytral ta’sir ko’rsatdi. Milliy va mahalliy darajada xoch 
kesish bo’lishi kerak va barcha darajadagi tashkiliy chegaralari kesib, juda tez-tez harakat qilish, 
tashkiliy chegaralari va elevatorlar tomonidan cheklangan etildi.