Tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

QO‘SHIMCHA
 
MASHG‘ULOT
 
MATERIALLARI 

---

Tarqatma
 
materiallari. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hujayra
 
qismlarini
 
ingliz
 
o‘zbek
 
tilida
 
ayting.
 
Hujayra
 
organoidlarini
 
tuzulishini
 
vazifalarini
 
ayting 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Rasmdagi
 
inglizcha
 
ma’lumotlarni
 
o‘zbek
 
tilida
 
izohlab
 
bering
 
!!! 
 
 
 
Maruza matnidan  foydalanib  venn 
diogrammasini to‘ldiring!!! 
 
 
 
 
 
Hujayra
 
To‘qima
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Ushbu
 
diagrammani
 
ikki
 
yon
 
tomoniga
 
o‘ziga
 
hos
 
jihatlarini
 
o‘rtada
 
esa
 
ikkalasi
 
uchun
 
tegishli
 
bolgan
 
jihatlarni
 
yozing. 
 
Blits
 
savollari. 
 
t/r 
Bildirilgan
 
fikr 
Ball 
1 
Tirik
 
organizmlarning
 
eng
 
kichik
 
elementar
 
birligi
 
hujayra
 
deyiladi. 
 
2 
Hujayra
 
to‘qimalar
 
yig‘indisidan
 
tashkil
 
topgan. 
 
3 
Organlar
 
yig‘indisi
 
organizmni
 
hosil
 
qiladi. 
 
4 
Median
 
yuza
 
-
 
o‘rta
 
yuza
 
–
 
tanani
 
simmetrik
 
o‘ng
 
va
 
chap
 
qismga
 
bo‘ladi. 
 
5 
Median
 
yuza
 
-
 
pastki
 
yuza
 
–
 
tanani
 
simmetrik
 
o‘ng
 
va
 
chap
 
qismga
 
bo‘ladi. 
 
6 
Hujayra
 
ko‘p
 
hujayrali
 
organizmlarning
 
funksional
 
va
 
genetik
 
oddiy
 
tuzilmasidir. 
 
7 
Epiteliy
 
to‘qimasi
 
bir
 
qavatli
 
va
 
ko‘p
 
qavatli
 
bo‘ladi. 
 
8 
Qon
 
va
 
limfa
 
to‘qimasi
 
embrional
 
rivojlanishda
 
tomirlar
 
bilan
 
birga
 
bir
 
vaqtda
 
paydo
 
buladi. 
 
9 
Qon
 
huddi
 
epiteley
 
to‘qimasi
 
singari
 
tuzilgan. 
 
10  Suyaklar
 
muskul
 
to‘qimasiga
 
kiradi 
 
 
 
 
Izoh
:
 
Bildirilgan
 
to‘g‘ri
 
fikr
 
uchun
 
“1
 
ball”,
 
noto‘g‘ri
 
fikr
 
uchun”0ball”
 
qo‘yiladi
 
. 
 
 
 

---

Mavzu
 
yuzasidan
 
tarqatma
 
materiallar. 
 
 
Tezkor
 
savol
 
javoblari. 
 
1.Nima
 
uchun
 
tishlar
 
suyaklar
 
tarkibidan
 
chiqarilib
 
yuborilgan? 
 
2.
 
Suyaklar
 
tuzilishi
 
bo‘yicha
 
nechchiga
 
bo‘linadi? 
 
3.
 
SHakliga
 
ko‘ra
 
suyaklar
 
nechchiga
 
bo‘linadi? 
 
4.
 
Qo‘lning
 
erkin
 
suyaklarini
 
sanab
 
bering? 
 
5.
 
Oyoq
 
kamarini
 
hosil
 
qiluvchi
 
suyaklarni
 
lotincha
 
nomi
 
bilan
 
ayting
 
! 
 
6.
 
Ko‘krak
 
qafasini
 
hosil
 
qiluvchi
 
suyaklarga
 
qaysilar
 
kiradi? 
 
7.
 
Bosh
 
suyaklari
 
nechchiga
 
bo‘linadi
 
va
 
ular
 
qaysilar? 
 
8.
 
Odam
 
organizmi
 
suyaklar
 
birikishiga
 
ko‘ra
 
qanday
 
turlarga
 
bo‘linadi? 
 
9.
 
SHakli
 
jihatidan
 
suyaklarning
 
qanday
 
turlari
 
bor? 
 
10.
 
Suyaklar
 
qanday
 
to‘qimalar
 
tarkibiga
 
kiradi? 
 
 
 
Insert
 
jadvalni
 
to‘ldiring. 
 
 
 
Bilar
 
edim 
Bilib
 
oldim 
Bilishni
 
hohlayman 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
Yuz
 
qismini
 
hosil
 
qilgan
 
suyaklarni
 
lotincha
 
nomini
 
ayting
 
va
 
ularni
 
vazifasi
 
tuzulishi
 
haqida
 
ma’lumot
 
bering.YUz
 
qismidagi
 
suyaklarni
 
15tasini
 
yozing. 
 
1.
 
9. 
 
2.
 
10. 
 
3.
 
11. 
 
4.
 
12. 
 
5.
 
13. 
 
6.
 
14. 
 
7.
 
15. 
 
8. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ushbu
 
rasmdagi
 
suyaklar
 
tuzilishiga
 
kora
 
…..
 
kiradi.
 
Ular
 
……………….
 
hosil
 
qilishda
 
ishtirok
 
etadi.
     
Ular
 
orqadan
 
……………….
 
oldindan
 
………….
 
suyagiga
 
birikkan.
 
Tananing
 
………….
 
qismida
 
joylashgan.
 
Odam
 
uchun
 
muhim
 
bo‘lgan
 
organlarni
 
……………..
 
himoya
 
qilishda
 
ishtirok
 
etadi. 
 
 
 
 

---

 
Ushhbu
 
suyakka
 
hos
 
bolgan
 
jihatlarni
 
yozing!!! 
 
1. 
 
2. 
 
3. 
 
4. 
 
5. 
 
6. 
 
7. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. 
9. 
 
2. 
10. 
 
3. 
11. 
 
4. 
12. 
 
5. 
13. 
 
6. 
14. 
 
7. 
15. 
 
8. 
16. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
1. 
 
2. 
 
3. 
 
4. 
 
5. 
 
6. 
 
7. 
 
8. 
 
9. 
 
10. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. 
 
2. 
 
3. 
 
4. 
 
5. 
 
6. 
 
7. 
 
8. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
Mavzu
 
yuzasidan
 
teskor
 
savollarga
 
javob
 
bering. 
 
Odam
 
organizmida
 
nechta
 
muskul
 
bor? 
 
Tana
 
vaznining
 
necha
 
%
 
muskullar
 
tashkil
 
qiladi?
 
Sportchilardachi? 
 
Tanada
 
joylashgan
 
orniga
 
ko‘ra
 
nechaga
 
bo‘linadi? 
 
Bajaradigan
 
ishiga
 
ko‘ra
 
turlari
 
qaysilar
 
? 
 
Muskul
 
toqimasining
 
o‘ziga
 
hos
 
jihatlari? 
 
SHakliga
 
ko‘ra
 
nechaga
 
bo‘linadi? 
 
Muskul
 
kontrakturasi
 
deganda
 
nimani
 
tushunasiz? 
 
Muskullar
 
qachon
 
charchaydi? 
 
Suyaklarga
 
birikmaydigan
 
muskullar
 
qaysilar
 
? 
 
Muskul
 
ishini
 
boshqaruvchi
 
nerv
 
markazlari
 
qaysilar
 
? 
 
 
 
Odam
 
organizmida
 
qanday
 
ichaklar
 
bor? 
 
Rasmdagi
 
ichaklarni
 
ko‘rsatilgan
 
raqamlar
 
asosida
 
nomlang
 
va
 
izohlang. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hazm  qilish 
sistemasidagi 
bezlarni  ajratib 
ko‘rsating vazifasi 
haqida ma’lumot 
bering. 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
Oshqozon  osti  bezi 
……..  joylashgan bo‘lib. 
Uning uzunligi……… 
bo‘lib. O‘z 
suyuqligini…….. quyadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. 
 
2. 
 
3. 
 
4. 
 
5. 
 
6. 
 
7. 
 
8. 
 
 
 
 
 
 
Jigarning
 
eng
 
muhum
 
funksiyalarini
 
ayting. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
Tish
 
qismlarini
 
ayting. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Og‘iz  boshlig‘ida  joylashgan 
bezlar  qaysilar? 
 
Rasmdagi  3 juft  bezlarning 
 
nomi  va  joylashgan  joyini 
ko‘rsating. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tishlarning
 
formulasini
 
yozing. 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
Rasmdagi  ichki  organlarni 
nomi bilan ayting. 
 
 
 
 
 
Nuqtalar
 
o‘rniga
 
tegishli
 
so‘zlarni
 
qo‘ying. 
 
……… bo‘shlig‘i (cavum nasi) cyyak, tog‘aylardan tuzilgan bo‘lib, ichki 
yuzasi shilliq qavat bilan qoplangan. Uning pastki, yuqori  va ikki yon devori 
bor. Burun bo‘shlig‘i to‘siq  yordamida  …..ga bo‘lingan. U miya qutisi, 
gaymorov, tomoq, asosiy suyak  bo‘shliqlariga tutashgan bo‘ladi. Burun 
bo‘shlig‘i ………… orqali tomoqqa tutashadi. Burunning shilliq qavati ko‘p 
qon  tomirlar, ko‘p yadroli tukli …….. bilan  qoplangan. Bu qavatda 
shilimshiq  ishlab chiqaruvchi bezlar bo‘ladi. Burunning shilliq qavati ……… 
zarrachalarini tutib qoladi, havoni bir oz ilitib, namlab, …….. utkazadi. 
SHuning uchun, burun orqali nafas olish muhim ahamiyatga ega. 
 
SHilliq  qavatning yuqori qismida ……  bilish analiz atorining retseptorlari 
bo‘lib, bular vositasida …….. funksiyasi sodir bo‘ladi. 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
KEYSLAR
 
BANKI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

1.Nima uchun naysimon suyaklar mustahkam ? 
 
2.Suyaklarning ichi nima uchun bo‘sh g‘ovak? 
 
3.Nega suyaklar egrilanib qoladi? 
 
4.Nima uchun aynan bosh suyagining suyaklanishi uzoq muddat davom etadi? 
 
5.Oshiq suyagida jami nechta bo‘g‘im bor? 
 
6.Nima uchun elka suyagining proksimal boshchasi sharsimon distal boshchasi 
g‘altaksimon bo‘g‘im yuzasini hosil qiladi? 
 
7.Umurtqa pog‘onasini sinartroz birikishga kiritganimizda uning qaysi 
xususiyati yo‘qoladi? 
 
8.Doimiy tishlar tishlar va sut tishlarining farqi nimada? 
 
9.qalqonsimon bez gipofunksiyasi tayanch harakatlanish sistemasiga qanday tasir 
ko‘rsatadi? 
 
10.Qo‘lning kaft suyaklari bilan oyoqning kaft suyaklari bir biridan qanday 
farqlanadi? 
 
 
 
 
 
HAZM  ORGANLARI 
 
1.Nega odam to‘yib ovqatlansa uyqusi keladi? 
 
2.Issiq vaqtda yog‘li taom istemol qilinsa nega odam o‘zini behold 
sezadi?3.Odamdagi appendiks o‘simtasining vazisi nimada ? 
 
4.Nima uchun ingichka ichakda ovqat hazm qilish jadal? 
 
5.Pavlov va Basov tajribalarining bir biridan farqi nimada? 
 
6.Lipaza fermentini faolligini oshiruvchi suyuqlik bilan oziqlanadigan parazit 
qaysi? 
 
7.Nima uchun qandli diabetga chalingan bemorlar tez tez ovqatlanib turishga 
ehtiyoj sezadilar? 
 
8.Nima uchun ovqat hazm qilishni simpatik nerv sekinlashadi parasimpatik 
tezlashadi aksincha emasmi 
 
9.Xoreya bilan Xoleraning farqi bor? 
 
10.Nima uchun qizilo‘ngachda hazm bezlari nisbatan kam? 
 
 
 

---

 
 
NAFAS OLISH SISTEMASI 
 
1.Nima uchun o‘pkada muskul mavjud emas? 
 
2.Nega ixtiyoriy tez tez nafas olish yurak ishini tezlashuviga sabab bo‘ladi? 
 
3.Nima uchun odamga suniy nafas berishda aynan 4-5 sekund olinadi/ 
 
3.100% kislorod bilan nafas olish odamga qanday tasir ko‘rsatadi 
 
4.Kislorodli nafas olish bilan kislorodsiz nafas olishning evolyusiyadagi ahamiyati 
qanday 
 
5.Atmosfera bosimi past ,tog‘li joylarda yashovchi odamlarda shu sharoitga 
moslashshish uchun qon tarkibida qanday o‘zgarishlar bo‘ladi? 
 
 
MUSKUL SISTEMASI 
 
1.Nima uchun har bir muskulning dumi boshi farqlanadi?axir ularning tarkibi 
bir xilku? 
 
2.Nega har bir muskulda uning har bir tolasini o‘rab turuvchi parda bor? 
 
3.Odamda qad-qomatning buzilishi qaysi muskullar guruhining o‘zgarishi 
tufayli bo‘ladi/ 
 
4.Nima uchun har bir muskul tolasining o‘z sinapsi bor? 
 
5.Tayanch harakat sistemasining eng aktiv qismi qaysi? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
MUSTAQIL
 
TA’LIM
 
MAVZULARI 

---

Mustaqil ta’lim 
№ 
Mustaqil ta’li mavzulari 
Dars soatlari 
hajmi 
1 
Davlatimizning  yosh  avlodni  tarbiyalash  va  sog‘lig‘ini  himoya 
qilishyo‘lida olib borayotgan ishlari.
 
1 
2 
Yoshlik davrlarining morfologik va fiziologik xususiyatlari
 
1 
3 
Nerv sistemasining ahamiyati va gigienasi.
 
1 
4 
Ta’lim – tarbiya gigienasi qanday masalalarni o‘z ichiga oladi?
 
1 
5 
Dars jadvalining gigienasi
 
1 
6 
Kun tartibi va uning ahamiyati.
 
1 
7 
Sinf xonasiga qo‘yilgan gigienik talablar. 
 
1 
8 
Ko‘rish  va  eshitish  organlarining  xususiyati  va  gigienasi.  Yaqindan 
ko‘rish va uni oldini olish.
 
1 
9 
Sinf xonasining yoritilishiga qo‘yilgan gigienik talablar.
 
1 
10 
Ichki sekretsiya bezlarining  yosh xususiyati va endokrin kasalliklar
 
1 
11 
Organizmdagi  suyaklarning  tuzilishi,  ularning  yosh  xususiyatlari  va 
xillari.
 
1 
12 
Muskullarning  tuzilishi.  Bolalarda  qaddi-qomatning  shakllanishi  va 
kamchiliklari. 
1 
13 
Ovqat hazm qilishning yosh xususiyatlari 
 
1 
14 
Ovqatlanish gigenasi 
1 
15 
Qon aylanish tizimining yosh xususiyati va gigienasi. 
1 
16 
Nafas tizimining yosh xususiyati va gigienasi? 
1 
17 
Ayiruv organlari. 
1 
18 
Organizmni chiniqtirish va chiniqtirish usullari 
1 
19 
Yuqumsiz va yuqumli kasalliklar
                     
 
1 
20 
Vitaminlar va ularning organizm uchun ahamiyati. 
Bolalarda moddalar almashinuvi kasalliklari
 
1 
Jami 
20 
Talaba mustaqil ishni tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlarini hisobga olgan 
xolda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi: 
 -   darslik va o`quv qo`llanmalarning boblari va mavzularini o`rganish;  
 -   tarqatma materiallar bo`yicha ma`ruza qismlarini o`zlashtirish;  
 -   o`qitish va nazorat qilishning avtomatlashtrilgan tizimlari bilan ishlash;  
 -   o`z –o`zini baxolash orqali bilimni uzluksiz nazorat qilish;  
 -   fanning boblari va mavzulari ustida ishlash;  
 -   fanlar bo`yicha adabiyotlarni o`rganish va tahlil qilish, qo`shimcha 
     adabiyotlar ustida ishlash hamda ularni o`rganish;  
 -   yangi texnikalarni, apparaturalarni, jarayonlar va texnologiyalarni o`rganish; 
 -    talabalarning  ilmiy–tadqiqot  ishlarini  bajarish  bilan  bog`liq  holda  fanning 
muayyan boblari va mavzularini chuqur o`rganish; 
 -  faol o`qitish metodidan foydalaniladigan o`quv mashg`ulotlari;
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
GLOSSARIY 

---

Golassariy 
 
inglizcha 
O‘zbekcha 
Izoh 
nerve(nervous) tissue 
Nerv 
to‘qimasi 
-  Bosh  va  orqa  miyani  tashkil  qiluvchi,  sezuvchi  va 
harakatlantiruvchi  nerv  tolalari  orqali  organizmning  to‘qima  va 
hujayralari ishini boshqaruvchi to‘qima. 
Muscular tissue 
Muskul 
to‘qima 
A`zolarni  harakatga  keltiruvchi  to‘qima.  Tuzilishi  va  fazifasiga 
ko‘ra ko‘ndalang yo`lli, silliq va yurak muskullari farqlanadi. 
Epithelial tissue. 
Epiteliy 
to‘qima 
Teri  yuzasini,  ichki  a`zolar  ichki  yuzasini  qoplab  turuvchi, 
a`zolarni  tashqi  muhitdan  ajratib,  ularni  himoya  qilib  turuvchi 
to‘qima. 
Connective tissue 
Biriktiruvch 
i to‘qima 
A`zolarni  o‘zaro  bog‘lab  turuvchi,  tuzilishi  va  vazifasi  har  xil 
bo‘lgan hujayralar yig‘indisi. 
Tissue. 
To‘qima 
Kelib chiqishi, tuzilishi, bajaradigan vazifasi o‘xshash hujayralar 
yig‘indisi.  Organizda  epiteliy,  biriktiruvchi,  muskul  va  nerv 
to‘qimalari mavjud. 
Cell. 
Hujayra 
1Organizmning tuzilish va funksional birligi. Hujayra asosiiy va 
qo‘shimcha  organoidlardan  tuzildandir.  Uning  asosiy  organoidi 
sitoplazma membrane  va yadrodir. 
organ. 
A`zo(organ) 
Organizmning  ma`lum  bir  shaklga  ega,  ma`lum  bir  vazifani 
bajaruvchi,  organizmni  tashqi  muhitga  moslashtiruvchi  ajralmas 
bir qismi. 
Back bone 
Umurtqa 
pog‘onas
i 
33-34  ta  umurtqaning  birikishida  hosil  bo‘lgan  skeletning 
markaziy  qismi.  Uzunligi  odamning  bo‘yiga  qarab  70-90  sm 
gacha bo‘ladi. Tananing asosiy tayanchi bo‘lib xizmat qiladi. 
breast bone 
To‘sh suyagi 
Frontal  sathda  joylashgan  yassi  suyak.  Unda  dasta,  tana  va 
qilichsimon o‘simta qismlari farqlanadi. 
skeleton 
Skelet 
YUnoncha “skeletos”  quritilgan degan ma`noni anglatadi. U 200 
dan  ortiq  suyaklardan  tashkil  topgan.  Skelet  inson  tanasida 
tayanch-harakat, himoya va biologik vazifalarni bajaradi. 
flat bone 
YAssi suyak 
Himoya  vazifasini  bajarib,  tana  bo‘shliqlarini  hosil  qiluvchi 
suyaklar: kalla qopqog‘i, chanoq va kurak suyaklari 
cylindrical bone 
Naysimon 
suyak 
Richag  harakatini  bajarib,  tayanch  va  himoya  vazifasini 
bajaruvchi  suyaklar  turkumi.  Ular  uzun  va  kalta  turlarga 
bo‘linadi. Qo‘l va oyoq suyaklari 
Cribriform bone 
G‘alvirsimon 
suyak 
Tanasida shilliq parda bilan qoplangan havo bilan to‘la bo‘shlig‘i 
mavjud  suyaklar:  yuqorigi  va  pastki  jag‘,  peshona,  bosh 
suyagining  pastki  asos  qismidagi  ponasimon  va  g‘alvirsimon 
suyaklar. 
bone 
Suyak 
Ossein  tolalari  va  noorganik  tuzlari  bo‘lgan  ohaklangan  modda 
ichida joylashgan suyak hujayralaridan tashkil topgan to‘qima. 
 

---

 
 
Odam skeletida 200 dan ortiq suyak mavjud. 
risorius muscle 
Kulgu 
muskuli 
CHaynov  fassiyasidan  boshlanib,  og‘iz  berchagi  terisiga 
birikuvchi  muskul.  Og‘iz  burchagini  lateral  tomonga  tortish 
vazifasini bajaradi. 
viseral muscle 
Ichki a`zolar 
muskullari 
Ichki a`zolar harakatini taminlovchi muskullar 
masticatory 
muscles 
CHaynov 
muskullari 
Kalla  suyaklaridan  boshlanib  pastki  jag‘  suyagiga  birikuvchi, 
chakka-pastki jag‘ bo‘g‘imini harakatga keltiruvchi muskullar 
muscles of expression 
Mimika 
muskullari 
Teri  ostida  yuza  joylashib,  suyaklardan  boshlanib  terida 
tuaydigan,  qisqarishi  natijasida  terini  harakatga  keltirib, 
odamning hissiyotini ifodalovchi muskullar. 
Smooth muscle 
Silliq 
muskul 
Hujayrasi  duksimon  shaklda,  tolasi  kalta  (0,1  mm)  bo‘lgan 
muskullar. Ularning faoliyati inson ixtiyoriga bog‘liq emas 
cardiac muscle 
YUrak 
muskuli 
Tuzilishiga  ko‘ra  ko‘ndalang-targ‘il  muskullarga  o‘xshaydigan, 
lekin  birmuncha  murakkab  tuzilgan,  faoliyati  jihatidan  silliq 
muskullarga o‘xshaydigan muskul. 
skeletal muscle 
Skelet 
muskullari 
Odam  tanasining  tashqi  sohasida  joylashgan,  suyaklarga  birikib 
turadigan, faoliyati odam ixtiyoriga bog‘liq bo‘lgan muskullar 
muscle 
Muskul 
Organizmning  harakatini  ta`minlovchi  to‘qima.Tuzilishi  va 
vazifasiga  ko‘ra  ko‘ndalang-targ‘il,  silliq  va  yurak  muskullari 
farqlanadi. 
lingua 
Til 
Muskuldan tuzilgan, og‘iz bo‘shlig‘ini to‘ldirib turadigan a`zo. U 
ovqatni aralashtirish, yutish va so‘z hosil qilishda ishtirok etadi 
Tooth 
Tish 
YUqorigi  va  pastki  jag‘ning  tish  katakchalarida  milklarning 
yuqorigi  chekkasida  joylashgan,  ovqat  hazm  qilishda  ishtirok 
etuvchi, so‘z bo‘g‘inlarini hosil qiluvchi a`zo 
The galbladder 
o‘t pufagi 
Jigarning 
visseral 
yuzasidagi 
o‘t  pufagi  chuqurchasida 
joylashgan noksimon shakldagi o‘t suyuqligi ishlab chiqaradigan 
a`zo. Unda tubi, tanasi va bo‘yin qismlari farlanadi 
The pancreas 
oshqozonosti 
bezi 
CHo‘zinchoq  kulrang-pushti  rangli  a`z  obo‘lib,  me`daning 
orqasida  I-II  bel  umurtqalari  sohasida ko‘ndalang  yotadi. Uning 
uzunligi  14-18  sm,  kengligi  3-9  sm,  qalinligi  2-3  sm,  og‘irligi 
o‘rtacha 80 g. 
The liver 
(Hepar)- 
jigar 
Jigar  o‘ng  qovurg‘a  osti  va  qorin  usti  sohalarida  joylashgan, 
organizmdagi  eng  katta  bez  bo‘lib,  og‘irligi  1,5  kg.  U  hazm 
jarayonida,  modda  almashinuvida  va  qon  ishlab  chiqarishda 
ishtirok etadi 
The large bowel 
(Intestinum Crassum)- 
yo‘g‘on ichak  YO`g‘on  ichak  ingichka  ichakning  bevosita  davomi  bo‘lib,  u 
qorin  va  chanoq  bo‘shlig‘ida  joylashgan.  Uzunligi  1-1,5  m, 
kengligi 5-8 sm 
The small bowel 
Ingichka ichak  Hazm nayining eng uzun qismi bo‘lib, me`da bilan yo`g‘on 

---

(Intestinum 
tenue,Enteron)- 
 
ichakning  o‘rtasida  yotadi.  Uzunligi  2,2  m  dan  4,4  m  gacha. 
Ingichka ichakda o‘n ikki barmoq ichak, och ichak va  yonbosh 
ichak farqlanadi 
The stomach 
Oshqozon, 
me’da 
)-.  Hazm  nayining  kengaygan  qismi  bo‘lib,  u  qorin 
bo‘shlig‘ining  yuqori  qismida,  diafragma  va  jigar  ostida 
joylashgan. Uzunligi bo‘sh holatda 18-20 sm, o‘rtacha hajmi 3 l. 
Esophagus 
qizilo‘ngach 
Ovqat  luqmasini  halqumdan  qizilo‘ngachga  o‘tkazib  beruvchi 
oldindan  orqaga  yassilashgan  nay.  Uzunligi  25-30  sm. 
Qizilo‘ngach VI-VII bo‘yin umurtqalari sohasidan boshlanib, X-
XI ko‘krak umurtqalarining chap tomonida oshqozonning kirish 
qismiga  o‘tib  ketadi.  Unda  bo‘yin,  ko‘krak  va  qorin  qismlari 
tafovut qilinadi. 
Pharynx 
halqum 
Bosh va bo‘yin sohasida joylashgan toq a`zo bo‘lib, uzunligi 12-
14  sm.  U  ovqat  hazm  qilish  va  nafas  olish  tizimining  tarkibiga 
kiradi. Halqumda burun, og‘iz va hiqildoq qismlari  farqlanadi. 
Submandibular gland 
jag‘ osti 
so‘lak bezi 
Pastki jag‘ suyagi ostidagi chuqurchada joylashgan, og‘irligi 15 
g  bo‘lgan,  murakkab  alveolar-naysimon  bez  bo‘lib,  aralash 
tarkibli suyuqlik ishlab chiqaradi 
Sublingual gland- 
tilosti so‘lak 
bezi 
Og‘iz  tubi  shilliq  pardasi  ostida  jag‘-til  osti  muskuli  ustida 
joylashgan, og‘irligi 5 g bo‘lgan ancha kichik bez 
Paratid gland- 
quloq oldi 
so‘lak bezi 
Quloq  suprasining  oldida  va  pastida,  pastki  jag‘  suyagi 
shoxining tashqi yuzasida joylashib, qisman chaynov muskulini 
yopib turuvchi, seroz suyuqlik ishlab chiaruvchi, og‘irligi 20-30 
g bo‘lgan bez. 
The oral cavity- 
og‘iz bo‘shlig‘i  ..  Ovqat  hazm  qilish  a`zolari  tizimining  boshlang‘ich  qismi.  U 
pastdan  og‘iz  diagrammasi,  yuqoridan  qattiq  va  yumshoq 
tanglay,  yon  tomondan  lunjlar,  old  tomondan  lablar  bilan 
chegaralanadi  va  orqa  tomondan  tomoq  teshigi  vositasida 
halqum bilan qo‘shiladi. 
Main bronchi 
Bosh Bronx 
Traxeyadan  V  ko‘krak  umurtqasining  yuqori  chekkasidan 
boshlanuvchi, o‘pka darvozasiga yo`naluvchi nafas nayi 
.Left lung 
CHap o‘pka 
Ko‘krak  qafasining  chap  tomonida  joylashgan,  bitta  qiyshiq 
yoriq  vositasida  yuqorigi  va  pastki  bo‘laklarga  ajralgan  nafas 
a`zosi 
Right lung 
O‘ng o‘pka 
Ko‘krak  qafasining  o‘ng  tomonida  joylashgan,  gorizontal  va 
qiyshiq yoriqlar yordamida uch bo‘lakka bo‘lingan nafas a`zosi 
Vocal cords 
Tovush 
paychalari 
Hiqildoqning tovush hosil qiluvchi qismi 
Laryngeae 
Muscles 
Hiqildoq 
muskullari 
Hiqildoq  tog‘aylarini  harakatga  keltiruvchi  va  ovoz  hosil 
qiluvchi qismi 
Saryngeal 
skeleton 
Hiqildoq 
skeleti 
Hiqildoqning qattiq asosini tashkil qiluvchi juft va toq tog‘aylar 
Choanae 
Xoana 
Burun bo‘shlig‘ini halqum bilan bog‘lab turuvchi teshik 
 

---

Alveolar 
Alveola 
O‘pkaning  gazlar  almashinuvi  ro‘y  beradigan  bo‘lagi.  Ularning 
soni ikkala o‘pkada o‘rtacha 750 mln ta. 
Pleura- 
Plevra 
O‘pkalarni tashqi tomondan o‘rab turuvchi seroz parda bo‘lib, u 
ikki: ichki visseral va tashqi parietal varaqlardan iborat. 
Lung 
O‘pka 
Noto‘g‘ri konus shaklidagi juft a`zo, ko‘krak qafasining o‘ng va 
chap  yarmida  joylashgan.  O‘ng  o‘pkani  chap  o‘pkadan  ular 
orasida joylashgan a`zolar  ajratib turadi. 
Bronchial Tree 
Bronx daraxt 
Bronxlar  o‘pka  ichiga  kirib,  daraxt  shoxlari  kabi  tarmoqlarga 
bo‘linib, mayda bo‘laklarga aylanib bronxiolalar bilan tugaydi. 
Windpipe 
Kekirdak 
Havo  o‘tkazuvchi  naysimon  a’zo.  Uning  uzunligi  9-11sm, 
kengligi  15-18mm  bo‘lib,  oldindan  orqaga  qarab  biroz  siqilgan 
bo‘lgani  uchun , ko‘ndalang  o‘lchami oldingi  orqa o‘lchami 
Farynx 
Hiqildoq 
Hiqildoq  murakkab  tuzilgan  a’zo  bo‘lib,  nafas  olishda,  pastki 
nafas  yo‘llarini  himoya  qilishda  va  tovush  hosil  qilishda 
ishtirok  etadi.  Katta  yoshli  odamlarda  hiqildoqning  yuqori 
chegarasi  IV,  pastki  esa  VI-VII  bo‘yin  umurtqalari  o‘rtasida 
joylashgan. 
Pharynx- 
halqum 
Bosh v abo‘yin sohasida joylashgan toq a`zo bo‘lib, ovqat hazm 
qilish va nafas olish sistemasining bir qismi hisoblanadi. SHakli 
quymichsimon, uzunligi 12-14 sm. 
Nose 
burun 
Nafas  olishga  yordam  beruvchi  a`zo.  Burun  sohasida  tashqi 
burun va burun bo‘shlig‘i tafovut qilinadi 
Bladder 
pufak. 
Siydik pufagi toq a`zo bo‘lib, siydik to‘plash vazifasini bajaradi. 
Sig‘imi  o‘rtacha  500-700  ml.  Unda  yuqori  qismi,  tanasi  va  tubi 
farqlanadi 
Kidney 
Buyrak 
Siydik  ajratib  chiqaruvchi  juft  a`zo.  U  loviyasimon  shaklda 
bo‘lib,  katta  yoshli  odamlarda  uzunligi  10-12  sm,  kengligi  5-6 
sm, qalinligi 4 sm, og‘irligi 120-200 g. 
Uretra famenena 
Siydik 
chiqaruv nayi 
(ayollarniki) 
Uzunligi  2,5-3,5  sm,  kengligi  8-12  mm  bo‘lgan  biroz  bukilgan 
nay. Devori shilliq va muskul qavatlaridan iborat. 
Urinary tract 
Siydik yo‘li 
Siydikni  buyrak  jomidan  qovuqqa  o‘tkazib  beruvchi  naysimon 
a`zo  bo‘lib,  uzunligi  30-35  sm,  kengligi  o‘rtacha  8  mm. 
Bo‘shlig‘ining kengligi 3-4 mm. Siydik yo`lida qorin, chanoq va 
qovuq devoir farqlanadi 
Miocardium 
Miokard 
YUrak  devorining  asosiy  qismi  bo‘lib,  maxsus  ko‘ndalang  – 
targ‘il  muskul  tolalaridan  tuzilgandir.  Bu  tolalar  hamma 
bo‘lagida ham bir hilda tuzilmagan. 
Aorta 
Aorta 
Odam  organizmidagi  eng  katta  va  uzun  yagona  qon  tomir 
bo‘lib,  yurakni  chap  qorinchasidan  chiqadi  va  organizganing 
hamma qismlariga boradigan arteriya tarmoqlariga tarmoqlanadi 
Coronary sinus 
Tojsimon 
YUrak qon bilan ta’minlovchi qon tomir bo‘lib,  bir juft qon 

---

 
arteriya 
tomirlaridan  iboratdir 
Left ventricle 
CHap qorincha 
Boshlig‘I  konus  shaklida  bo‘lib,  2ta  teshigi  bor.teshikni  biri 
chap  bo‘lmachani  chap  qorinchaga  qo‘shib  turadigan  ovol 
shakldagi  ikki  tabaqali  klapanli  bo‘ladi.  CHap  qorincha 
qisqarib  aorta orqali organizmning  barcha qismlariga  arteriya 
qonini etkazib beradi. 
Night ventricle 
O‘ng qorincha 
Devorining  qalinligi  5-8  mm  bo‘lib,  qorinchaning  ichki 
yuzasida  muskul  tutamlari  parallel  holatda  yotmay,  bir-biri 
bilan  kesishib,  murakkab  muskul  chigali-et  o‘simtalarini  va 
muayyan  joylarda qorincha  boshlig‘iga  chiqib turadigan uchta 
konussimon o‘siqlar –so‘rg‘ichsimon  muskullarni hosil qiladi. 
Teft atrium 
CHap 
bo‘lmacha 
uning  ichki  yuzasi  o‘ng  bo‘lmachaga  o‘xshab  silliq  tuzilgan. 
CHap  bo‘lmachaga  4  ta  o‘pka  venasi  quyiladi.Qon  chap 
bo‘lmachaga  chap  qorinchaga  ular  oralig‘ida  joylashgan  2 
tabaqali klapani bor teshik orqali quyilib turadi. 
Night atrium 
O‘ng bo‘lmacha  YUqorigi  va pastki  kovak venalar  quyiladi. Bu bo‘lmachaga 
kovak  venalardan  tashqari  yurakning  o‘z  vena  qoni  ham 
quyiladi.  O‘ng  bo‘lmacha  pastki  tomondan  o‘ng  qorincha 
bilan uch tabaqali klapanli  teshik orqali qo‘shilib turadi. 
Vein 
Vena 
Bu  qon  tomirning  boshqa  qon  tomirlardan  farqli  jihati 
klapinlarining  bo‘lishidir.  Bu  qon  tomirlar  asosan  kichok  qon 
aylanish doirasida ishtirok etadi 
Small blood 
circulation 
Kichik  qon 
aylanish 
doirasi 
YUrakning  o‘ng  qorinchasidan  boshlanib,  o‘pka  arteriyalari 
orqali  o‘pkaga  boradi  va  u  erdan  qon  tozalanib  4ta  o‘pka 
venalari orqali  chap yurak bo‘lmasiga quyiladi. 
Big blood 
circulation 
Katta qon 
aylanish 
doirasi 
CHap qorinchadan boshlanib, aorta va uning  tarmoqlari orqali 
hamma  a’zolar  to‘qimalarga  hijayralar  va  oraliq  moddalarga 
tarqaladi.  Keyin  vena  qon  tomirlariga  tarqaladi,  keyin  vena 
qon  tomirlariga  aylanib,  yurakni  o‘ng  bo‘lmasiga  qaytib 
quyiladi 
Artillery 
Artireriya 
Bu qon tomir aortadan keying o‘rinda turadi qalinligi bo‘yicha. 
Arteriya tomirlar sistemasi katta qon aylanish sistemasini hosil 
qilishda  qatnashadi.  Arteriyalarda  asosan  kislorodga  to‘yingan 
qon oqadi. 
Velve 
-Klapan 
Qopqoq  degan  ma’noni  anglatib,  qonni  bir  tomonga  oqishini 
taminlaydi .  u o‘ng bo‘lmacha bilan  o‘ng qorincha oralig‘idagi 
teshikda  uch  tabaqali  klapinlar  joylashgan.  O‘ng  qorinchaga 
ochiladigan  o‘pka  qon  tomirining  teshigi  og‘zida  uchta  yarim 
oysimon klapinlar  joylashgan. 
Heart 
YUrak 
Muskuldan 
tuzilgan 
a’zo 
bo‘lib, 
ko‘krak 
qafasida 
joylashgan.YUrak 
odam  hayotining  oxirgi  daqiqasigacha 
hamma  vaqt  muntazam  harakatlani  qisqarib,  kengayib  turadi 
va organizmning barcha  qismlariga  qon etkazib beradi. 
Vein 
Qon tomir 
angiologiya  bo‘limi  bo‘lib,  18  asrdan  beri  qo‘llaniladi. 
Tomirlar ichidagi  suyuqliklar hujayra  va to‘qimalar  uchun 
 
 

---

 
 
zarur bo‘lgan kislorod va oziq moddalarni etkazib beradi. 
Blood 
Qon. 
Qon  organizmning 
ichki 
muhiti 
suyuqlik 
va  qon 
tanachalaridan tuzilgan bo‘lib, ichki  muhit hujayralarini yuvadi 
va ularga  moddalar almashinuvi uchun zarur  bo‘lgan oziqlarni 
etkazib beradi 
space brain 
Oraliq miya 
Murakkab  tuzilishga  ega.U  o‘rta  miya  bilan  oxirgi  miya 
oralig‘ida  joylashgan.Taraqqqiyot  va  faoliyatiga  ko‘ra  oraliq 
miyani  ikki  qismga:1.Orqa  filogenez  nuqtai  nazardan 
yangi,afferent  yo‘llar  markazi  bo‘rtiq  sohasi.  2.Oldingi 
filogenez  jihatidan  eski,oliy  vegetative  markaz  bo‘rtiq  osti 
sohasidan iborat. 
cell 
Hujayra 
Tirik  orhanizmlarning  eng  kichik  birligidir.  Hujayralar 
yig‘indisi  to‘qimani  hosilm  qiladi.  Bitta  hujayraning  o‘zi  ham 
bitta  organizm  bo‘la  oladi  bunday  organizmlar  bir  hujayrali 
organizmlar deyiladi. Aksincha ko‘p hujayradan tashkil topgan 
bo‘lsa  ko‘p hujayrali bo‘ladi 
Skull brain 
Bosh miya 
Bosh  miya  uni  o‘ragan  pardalari  bilan  birga  kallaning  miya 
qismi  ichida  joylashgan.Bosh  miyaning  og‘irligi  katta 
odamlarda 
1100-2000g 
gacha, 
o‘rtacha:erkaklarda 
1394,ayollarda 1245g.Bosh  miya uch yirik qismdan:katta miya 
yarimsharlari,miyacha va miya so‘g‘onidan iborat 
bum brain 
Orqa miya 
Ikki 
qismdan:Ventral 
joylashgan 
ko‘prik  va  dorsal 
joylashgan.Orqa  miyaning  qoldiq  bo‘shlig‘I,uzunchoq  miya 
bilanbirgalikda IV qorinchani hosil qiladi. 
Bonylaby rinth 
Suyak 
labirinti 
Uning devoir biriktiruvchi to‘qimali qatlamdan iborat.Suyak va 
parda labirintlar o‘rtasida tor  yorig‘ perilinfatik bo‘shliq bo‘lib 
u  perilimfa  suyuqligi  bilan  to‘la.Suyuqlik  bu  bo‘shliqdan 
perilinfa nayi orqali to‘r parda osti bo‘shlig‘iga oqishi mumkin. 
Cochlear nerve 
Eshituv 
nervi 
O‘rta  miuada joylashgan markazi. 
Optik nerve 
Ko‘rish nervi 
ichki  to;r  parda  tomirli  pardani  ichki  tomoniga  ko‘ruv  nervi 
chiqadigan  joydan  to  qorachiq  chekkasigacha  yopishib 
turadi.To‘r  pardada  tashqi  pigmentli  qavat  va  ichki  murakkab 
tuzilgan  nur  sezuvchi  qavat  tafovut  qilinadi.Nur  sezish 
faoliyatiga  qarab  orqa 
katta  nur  sezuvchi  hujayralar 
joylashgan.Ko‘ruv  qismi  va  oldingi  kichik  ko‘ruv  hujayralari 
bo‘lmagan ko‘r qismiga bo‘linadi. 
Vitreans body 
SHishasimon 
tana 
Gavharning  orqa  tomonida  joylashadi.U  tiniq,  qon  tomirlar  va 
nervlari  yo‘q  quyuq  massadan  iborat.Tashqi  tomondan  tiniq 
parda  o‘ralib  asosiy  modda  va  tiniq  suyuqlikdan  iborat.Ko‘z 
gavhari  botib turgan joyda chuqurcha bor. Uning nur sindirish 
qobiliyati  ko‘z  omasi  kameralari  suyuqligi  ko‘rsatkichiga 
yaqin. 
 

---

Lens 
Gavhar 
Ko‘z  gavhari  ikki  tomoni qavariq  linzaga  o‘xshaydi  va  kuchli 
nur  sindirish  qobiliyatiga  ega.Unung  oldingi  yuzasi  va  oldingi 
qutbi  ko‘z  olmasining  orqa  kamerasiga  qaragan.Orqa  yuzasi 
qavariqroq  bo‘lib,orqa  qutb  bilan  shishasimon  tanaga  tegib 
turadi. 
Tumpanic 
membrane 
(Eardrum) 
Nog‘ora parda  Oval  shaklidagi  o‘lchamlari  11x9  mm  bo‘lgan  yupqa 
plastinkadan  iborat.U  tashqi  eshituv  yo‘lining  oxirida  chakka 
suyagi  nog‘ora  qismi  egatida  joylashib,tashqi  eshituv  yo‘lini 
nog‘ora  bo‘shlig‘idan  ajratib  turadi.Nog‘ora  parda  tashqi 
eshituv  yo‘li  pastki  devoriga  nisbatan  45-55  gradus  burchak 
hosil qilib, qiya joylashadi. 
Stapes 
Uzangi 
Uzangida  boshcha  oldingi  va  orqa  oyoqchalar  bor  bo‘lib,ular 
uzangi asosi vositasida birikadi.Uzangining asosi oval teshikka 
uning 
aylanma 
boylami 
vositasida 
mustahkamlanadi.Bolg‘achaning 
dastasi 
nog‘ora 
pardaga 
birikadi.Uning  boshchasi  bilan  sandonchaning  bo‘g‘im  yuzasi 
o‘rtasida 
sandoncha-bolg‘acha 
bo‘g‘ini 
sandonchaning 
yasmiqsimon o‘simtasi bilan uzangini boshchasi o‘rtasida hosil 
bo‘ladi. 
Incus 
Sandonicha 
Sandonchada bolg‘achaning boshi bilan bo‘g‘im hosil qiladigan 
bo‘g‘im  yuzasi  bo‘lgan  tanasi  va  ikkita:qisqa  va  uzun 
oyoqchalari  tafovut  qilinadi.Uchi  kengayganuzun  oyoqchasini 
yasmiqsimon  o‘simta  deyilib,  u  uzangining  boshchasi  bilan 
birlashadi. 
Mallens 
Bolg‘acha 
Boshcha, dasta, tashqi va oldingi o‘simtalari tafovut qilinadi. 
Submandibul ar 
gland 
jag‘ osti 
so‘lak bezi 
Pastki jag‘ suyagi ostidagi chuqurchada joylashgan, og‘irligi 15 
g  bo‘lgan,  murakkab  alveolar-naysimon  bez  bo‘lib,  aralash 
tarkibli suyuqlik ishlab chiqaradi. 
Sublingual gland 
tilosti so‘lak 
bezi 
Og‘iz  tubi  shilliq  pardasi  ostida  jag‘-til  osti  muskuli  ustida 
joylashgan, og‘irligi 5 g bo‘lgan ancha kichik bez 
Paratid gland 
quloq oldi 
so‘lak bezi 
Quloq  suprasining  oldida  va  pastida,  pastki  jag‘  suyagi 
shoxining tashqi yuzasida joylashib, qisman chaynov muskulini 
yopib turuvchi, seroz suyuqlik ishlab chiaruvchi, og‘irligi 20-30 
g bo‘lgan bez. 
The oral cavity 
og‘iz bo‘shlig‘i  Ovqat  hazm  qilish  a`zolari  tizimining  boshlang‘ich  qismi.  U 
pastdan  og‘iz  diagrammasi,  yuqoridan  qattiq  va  yumshoq 
tanglay,  yon  tomondan  lunjlar,  old  tomondan  lablar  bilan 
chegaralanadi  va  orqa  tomondan  tomoq  teshigi  vositasida 
halqum bilan qo‘shiladi. 
intervention 
Aralash 
ishlab  chiqargan  suyuqliklari  ham  qonga  qo‘yilsa  ham  tashqi 
muhitga  chiqib  ketsa  bunday  bezlar  tashqi  sekretsiya  bezlari 
deyilasi. Bularga oshqozon osti bezlari misol bo‘ladi. 
outside 
Tashqi 
Bezlar  o‘zlari  ishlab  chiqargan  garmonlarini  tashqi  muhitga 
chiqishiga sababchi bo‘lib qonga garmonlarini quymasa bunday 
bezlar  tashqi  sekretsiya  bezlari  deyiladi.  Bularga  misol  qilib 
so‘lak bezlarini olishimiz mumkun. 
 

---

inland 
Ichki 
Bezlar  o‘zlari  ishlab  chiqarga  garmonlarini  tog‘ridan  to‘g‘ri 
qonga qo‘ysa bunday bezlar ichki sekretsiya  bezlari deb ataladi 
liver 
Jigar 
Qorin  boshlig‘ining  yuqorigi  qismida  joylashib,  tepa  yuzasi 
diafragmaga  tegib  turadi.  Jigarning  ko‘p  qismi  o‘ng  qovurg‘a 
ostida  oz qismi esa chap qovurg‘a  ostida joylashgandir.  Jigar 
eng  katta  bez  hisoblanadi.  jigar  hujayralari  jigar  bo‘laklaridan 
hujayralar  to‘sinini  hosil  qilib  joylashgandir  .  ular  orasidagi 
bo‘lakchadan  o‘t  suyuqligi  paydo  bo‘ladi.  Bunga  misol  qilib 
gipofiz va epifiz bezlarini olsak bo‘ladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
ADABIYOTLAR 
 
 
 
 
 
RO‘YXATI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

~ 130 ~ 
 
 
 
 
 
 
 
Asosiy va qo’shimcha o’quv adabiyotlar hamda axborot manbaalri  
Asosiy adabiyotlar 
7.
 
The  Right  Start  to  a  Healthy  Life,    Edited  by  Ingrid  Stegeman  and  Caroline, 
Costongs  EuroHealthNet, Rue de la Loi 67, 1040 Brussels, Belgium,  2012.  
8.
 
Adolf Faller., Michael Schuenke-The Human Body - “An Introduction to Structure 
and Function” ThiemeStuttgart· New York http: //www.bestmedbook.com/2004. 
9.
 
S.X.Aripova., “Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi”. T.: “Fan va texnologiya”. 2010 
y. 
10.
 
K.Almatov.,“Ulg’ayish  fiziologiyasi”.  T.:M.Ulug’bek  nomidagi  bosmaxonasi. 
2004 y.  
11.
 
Sodiqov.Q.,  Aripova.  S.X.,  Shaxmurova.G.A.  “Yosh  fiziologiyasi  va 
gigiyenasi”. T.:Yangi asr avlodi. 2009 y.   
12.
 
D.A.Mamatqulov.,  “Bolalar  anatomiyasi  va  fiziologiyasi  asoslari”. 
“Oʻzbekiston faylasuflari milliy jamiyati”. 2017 y. 
 
Qo’shimcha adabiyotlar 
7.  Mirziyoyev Sh.M.  Tanqidiy tahlil, qat`iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – 
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. O’zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag’ishlangan 
majlisidagi  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  nutqi.  //  Xalq  so’zi  gazetasi. 
2017 yil 16 yanvar, №11 
8.    Mirziyoyev  Sh.M.  Buyuk  kelajagimizni  mard  va  olijanob  xalqimiz  bilan  birga 
quramiz. “O’zbekiston”, 2017. 
9.   O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi. 
O’zbekiston  Respublikasi  prezidentining  farmoni. 
O’zbekiston  Respublikasi  qonun 
hujjatlari to’plami, 2017y., 6-son,70-modda. 
10.  Mirziyoyev  Sh.M.  Qonun  ustivorligi  va  inson  manfaatlarini  ta`minlash-yurt 
taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi. “O’zbekiston”, 2017
 
11.  E.Maxmudov “O’smirlar fiziologiyasi va maktab gigiyenasi”. T.:O’qituvchi.      
1994 y.
 
12.  M.N.Ismoilov., “Bolalar va o’smirlar gigiyenasi”, 1994 y. T.: ”O’zbekiston 
milliy ensiklopediyasi” davlat ilmiy nashiriyoti. 
13.  Maxmudov.E. “Vozrastnaya fiziologiya i osnov gigiyen”  T. Izd.Lit. Fonda 
sayuza pisateley RUz. 2006. 
 
Internet saytlari 
1.
 
www.tdpu.uz
  
2.
 
www.pedagog.uz