Табиатнинг бирор бир турдаги инжиқликлари бу ўлкани четлаб ўтмаган

Ўз - ўзини назорат қилиш саволлари: 
1. Фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат қилиш 
давлат тизимининг маблағлари.
 2. Куч ва воситалардан фойдаланиш тартиби. 
 
Фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат 
тизимининг маблағлари. Фавқулодда вазиятлар содир бўлар экан, уларни 
бартараф этишда маълум кучлардан ташқари етарли восита ва маблағлардан 
ҳам фойдаланилади. Улар тинчлик ва ҳарбий даврда аҳолини ва ҳудудларни 
фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш учун зарур бўлган молиявий ва 
моддий ресурслар мажмуидан иборатдир. 

---

- 70 - 
«Аҳоли ва ҳудудларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фавқулодда 
вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисида»ги қонуннинг 26-моддасида 
фавқулодда вазиятларни бартараф этиш учун молиявий ва моддий ресурслар 
заҳиралари олдиндан, фавқулодда вазиятлар рўй берган тақдирда Шошилинч 
тарзда жалб этиш мақсадида яратилиши белгилаб берилган. 
Молиявий ва моддий ресурслар заҳираларни яратиш, улардан фойдаланиш ва 
уларни тўлдириш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 
томонидан белгиланади. 
ФВДТнинг асосий вазифаларидан бири фавқулодда вазиятларни бартараф 
этиш учун молиявий ва моддий ресурслар заҳирасини яратишдан иборат. 
ФВДТнинг ҳар бир даражаси фавқулодда вазиятларни бартараф этиш учун 
молиявий ва моддий ресурслар заҳираларига эга бўлиши шарт. 
Фавқулодда 
вазиятларни 
тугатиш 
учун 
қуйидаги 
маблағлардан 
фойдаланилади: 
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг фавқулодда вазиятларни 
бартараф этишга заҳирадаги молиявий жамғармаси ва фавқулодда вазиятларни 
тугатиш чоғида биринчи навбатдаги ишларни амалга ошириш учун давлат 
заҳираси таркибида йиғиладиган моддий ресурслар заҳиралари - республика 
бюджети маблағлари ҳисобидан 
идоравий молиявий ва моддий ресурслар заҳираси, вазирликлар ва идоралар 
маблағлари ҳисобидан; 
маҳаллий ҳокимият органларининг молиявий ва моддий ресурслари заҳираси 
- маҳаллий бюджет маблағлари хисобидан 
объектларнинг молиявий ва моддий ресурслари заҳираси - корхоналар, 
муассасалар ва ташкилотларнинг ўз маблағлари ҳисобидан; 
Қизил Ярим ой Жамиятининг табиий офатлардан зарар кўрган аҳолига ѐрдам 
кўрсатиш учун биринчи навбатда зарур бўлган товарлар омборлари ва 
заҳиралари тизимлари. 
Молиявий ва моддий ресурслар заҳираси моддий бойликлар (хом ашѐ, товар 
ва тайѐр маҳсулот)ига Ўзбекистон Республикаси вазирликлар, давлат қўмиталар 
корпорация, концерн, ассоциация ва компаниялари, халқ хўжалиги 
объектларини юз бериши мумкин бўлган фавқулодда вазиятлар чоғида 
муҳофаза қилиш учун мўлжалланган моддий бойликларнинг алоҳида 
жамғармаси ҳисобланади. 
Фавқулодда вазиятларни бартараф этиш учун молиявий ва моддий ресурслар 
заҳиралари номенклатураси ва ҳажмлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар 
Маҳкамасининг 1996 йил 11 апрелдаги 143-сонли қарорига асосан молия, озиқ-
овқат, тиббиѐт ва моддий-техника ресурсларининг давлат фавқулодда заҳира 
жамғармаларини ташкил этишга доир ишларни мувофиқлаштириш бориш 
Фавқулодда вазиятлар вазирлигига юклатилган. 
Вазирлик (идора), ассоциация ва концерн, Қорақалпоғистон Республикаси 
Вазирлар кенгаши ва ҳокимиятлар давлат заҳирасидан моддий бойликларни 
фақатгина Вазирлар Маҳкамасининг қарори асосида олиб туришлари мумкин. 
Бунда давлат заҳирасидан олинадиган моддий бойликлар шу турдаги (соҳа, 
марка, ўлчам) хом ашѐ ва материаллар миқдорининг 30% дан ошмаслиги керак. 

---

- 71 - 
Олиб турилган моддий бойликлар давлат заҳирасига 3 ой муддат ичида 
қайтарилиши лозим. Корхона (ташкилот)ларда давлат захирасини ўз вақтида 
тўплаш, аниқлаш, янгилаш ва алмаштириш учун жавобгарлик вазирлик (идора), 
ассоциация ва концернларига, шунингдек тегишли ташкилот ва корхона 
раҳбарларига юклатилади. 
Моддий бойликларнинг сақланаѐтган захиралари ҳажми шартли равишда 
икки гуруҳга бўлинади: 
1-гуруҳ - фавқулодда вазиятда зарар кўрган аҳолига дстлабки ѐрдам кўрсатиш 
учун мўлжалланган биринчи навбатда зарур бўлган моддий бойликлар; 
2-гуруҳ - юзага келган вазиятда аҳоли ҳаѐт фаолиятини таъминлаш ва 
фавқулодда вазият оқибатларини тугатиш учун мўлжалланган моддий 
бойликлар. 
Биринчи гуруҳ таркибида дастлабки 3-5 кеча-кундуз давомида шикастланган 
аҳолини вақтинчалик жойлаштириш учун зарур бўлган моддий бойликлар; 
барча турдаги палаткалар ва модуллар; ҳаракатдаги электростанциялар ва 
электрокабел маҳсулотлари; тўшаклар, турли адѐллар ва ѐстиқлар; иссиқ устки 
кийим ва пойафзаллар; иситиш печлари; телефон ва радио алоқа аппаратлари ва 
ускуналари; шошилинч ва биринчи тиббий ѐрдам кўрсатиш учун зарур бўлган 
дори-дармонлар ва тиббий ускуналар заҳиралари; халқ хўжалиги объектлари 
тузилмалари (механизация гурухи, санитар дружиналар, авария-қутқарув ва 
бошқа- гуруҳлар) пойафзал, асбоб-ускуналар бўлиши мақсадга мувофиқ 
ҳисобланади. 
Иккинчи гуруҳ таркибида биринчи навбатдаги ишларни бажариш ва санитар-
эпидемиологик шароитни сақлаб туриш учун зарур бўлган қурилиш 
материаллари; дегазация, дезактивация ва декатизация тадбирларини ўтказиш 
учун материал ва ускуналар; аҳоли ҳаѐт фаолиятини таъминлаш мақсадида 
жабрланган аҳолига ѐрдам бериш учун 10 кеча-кундузга етадиган озиқ-овқат 
мақсулотлари; фуқаро муҳофазаси мақсадларида ишлатиладиган автотранспорт, 
муҳандислик техникаси ва механизмлар учун ѐқилғи-мойлаш материаллари 
бўлиши керак. 
Моддий ресурслар заҳиралари ҳажмини тўғри аниқлаш учун Фавқулодда 
вазиятлар вазирлиги ҳудудида вазирликлар, давлат қўмиталари, концернлар, 
ассоциация ва компанияларнинг идоравий объектлари жойлашган фавқулодда 
вазиятлар бошқармалари (бўлимлари) ва ҳокимиятлар билан биргаликда 
бўлиши мумкин бўлган фавқулодда вазиятлар, шунингдек шу объектлар ишлаб 
чиқариш фаолияти билан боғлиқ техноген хусусиятли йирик авария ва 
ҳалокатларнинг олдини олиш ва тугатиш учун зарур бўлган моддий 
воситаларнинг ҳисоб-китобини қилишни тавсия этади. Ҳисоб-китоблар шу 
объектнииг ва яқин атрофда яшовчи аҳолининг бўлиши мумкин бўлган санитар 
ва ўлим кўрсаткичлари башоратини ўзида кўрсатиши керак. Шунингдек 
харажатлар сметасида моддий бойликлар заҳирасини яратиш учун зарур бўлган 
маблағлар миқдори ҳам кўзда тутилиши керак. 
Фуқаро муҳофазасини молиялаш ижтимоий жамғармаларнинг маблағлари, 
фуқароларнинг ихтиѐрий бадаллари ва бошқа манбалар ҳисобидан амалга 
оширилиши мумкин. Масалан, шарқ халқлари турмуш маданияти сингиб кетган 

---

- 72 - 
одатлардан бири шуки, мободо бирор қўшнида нохуш вазият содир бўлгудек 
бўлса атрофдагилар бор имкониятидан келиб чиқиб, кимдир моддий ѐрдамни, 
кимдир молиявий ѐрдамни кўрсатади. Бундай ҳоллар Ватанимиз ҳудудидаги 
Шохимардон, Паркент, Поп ва бошқа жойларда содир бўлган 
Аҳолининг кўрсатаѐттан беғараз ѐрдамидан ташқари Ҳалқаро жамғармалар, 
уюшмалар ҳам моддий ва молиявий ѐрдам кўрсатиб келмоқда. Айниқса, 
Ватанимиз пойтахтидаги 1999 йил 16 феврал воқеаларида азият чеккан 
халқимизга тафақат ҳукумат, ташкилотлар томонидан, балки аҳолининг :нахсий 
ѐрдамлариникг ҳам ўрни катта бўлди. 
Бундай ҳолатларда баъзи хорижий давлатлар ҳам четда турмайди. Масалан, 
Туркиядаги зилзила ҳодисасида Ўзбекистондан борган қутқарувчилар озиқ-
овқат, дори-дармон ва кийим-кечакдан ташқари 200 минг АҚШ доллари 
ҳисобида молиявий ѐрдам беришди, Бу тадбирлар халқлар ўртасида жипсликни, 
ўзаро ҳурматни юзага келтиради, 
Куч ва воситалардан фойдаланиш тартиби. Муайян худудда ФВДТ куч ва 
воситаларидан фойдаланиш тартиби уларнинг структураси ва фавқулодда 
вазият миқѐсига қараб белгиланади. 
Фавқулодда вазиятларни бартараф этиш улар балансида турадиган авария 
объектлари, вазирликлар ва идораларнинг, ҳудудида фавқулодда вазиятлар 
юзага келган ҳокимликларнинг кучлари ва воситалари билан амалга 
оширилади. Фавқулодда вазиятлар оқибатларини тугатишда, агар бу 
бирлашмаларнинг қутқарувчиларида аттестация тартибида тасдиқланган 
тегишли тайѐргарлик мавжуд бўлса, жамоат бирлашмалари иштирок этишлари 
мумкин, 
Фуқаро муҳофазаси ҳарбий қисмлари ва шайлиги оширилган тузилмалари 
кучлар гурухларининг ўзаги ҳисобланади. 
Қутқарув ва бошқа шошилинч ишлар (Қ ва БШИ) бутунлай тугагунича 
узлуксиз олиб борилишини, кучлар кўпайтирила боришини, қутқарув ишлари 
фронти кенгая боршини таъминлаш учун, шунингдек куч ва воситаларни - 
алмаштириб туриш учун фуқаро муҳофазаси кучлари гуруҳлари битта ѐки 
иккита эшелондан ва резервдан иборат бўлиши мумкин. Гуруҳда қанча эшелон 
бўлиши қутқарув ҳодимларининг ҳажми ва бажарилиш шароитига, қанча 
кучлар 
мавжудлигига 
уларнинг 
шаҳардан 
ташқари 
зонадаги 
жойлаштирилишига ва фавқулодда вазият зонасида вазифаларни бажаришга 
шайланиб олиш вақтига қараб белгиланади. 
Эшелонлар иккита бўлса, гуруҳнинг биринчи эшелони қутқарув ишларини 
дарҳол йўлга қўйиб юборишга ва юқори суръатда олиб боришга мўлжалланган 
бўлади. Шу мақсадда биринчи эшелонга фавқулодда вазият зонасига қисқа 
вақтда етиб бора оладиган ҳамда ишга киришиб оладиган энг ҳаракатчан, яхши 
тайѐргарлик кўрган ва замонавий техника билан жиҳозланган кучлар 
киритилади. 
Иккинчи эшелон таркибига биринчи эшелон таркибига кирмаган кучлар, 
Мудофаа ва Ички ишлар вазирлигининг кечроқ ишга тушириладиган кучлари, 
ишини давом эттирадиган объектларнинг тузилмалари киритилади. 

---

- 73 - 
Эшелонлар таркибига кирган кучлар сменаларга бўлинади. Сменалар сони, 
уларнинг таркиби қанча куч ва воситалар мавжудлигига, уларнинг имкониятига, 
иш объектларидаги шароитга, бўлажак ишлар ҳажмига, транспорт 
имкониятларига, коммуникациялар мавжудлигига ҳамда куч ва воситаларнинг 
фавқулодда вазият зонасига етиб бориш вақтига қараб белгиланади. 
Резервлар Қ ва БШИ ўтказиш давомида тўсатдан пайдо бўладиган 
вазифаларни ҳал этиш учун ҳамда ишларни тугаллаш муддатини қисқартириш, 
кучларни алмаштириш, шунингдек куч ва воситаларнинг янги иш ҳудудлари 
(объектлари)га ўтказиш мақсадида энг муҳим ҳудудлар ва объектлардаги 
ишларни кучайтириш учун мўлжалланади.
Резервлар таркибига тоифаланмаган объектлар ва узоқ ҳудудларнинг 
тузилмалари, эшелонлар таркибига кирмаган ҳарбийлашган тузилмалар, 
ҳамкорлик режаларига мувофиқ қўшнилар ажратадиган фуқаро муҳофазаси 
кучлари киритилади. 
Фавқулодда вазият кўлами уни мавжуд куч ва воситалар ѐрдамида чеклаб 
олиб ва тугатиб бўлмайдиган бўлса, унда ѐрдам бериши мумкин бўлган ѐки 
бундай фавқулодда вазиятни тугатишга раҳбарлик қилишни ўз зиммасига ола 
оладиган юқори раҳбар органга мурожат қилинади. 
Аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш бўйича, 
тармоқлар ва объектлар фаолият кўрсатишининг барқарорлигини таъминлаш 
бўйича мақсадли дастурларни маблағ билан таъминлаш ҳар бир даражада 
тегишли бюджетлар, вазирликлар (идоралар) ва объектлар маблағлари 
ҳисобидан амалга оширилади. 
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, ҳар қандай шароитда, турли хусусиятга 
мансуб бўлган фавқулодда вазият юзага келгудек бўлса, шу жойда фавқулодда 
вазиятни бартараф этиш комиссияси тузилади. Айрим ҳолларда фавқулодда 
вазиятни ва унинг оқибатларини тутатиш учун Ҳукумат комиссияси тузилиши 
мумкин. 
Корхона миқѐсида комиссияга корхона раҳбари раислик қилади. Фавқулодда 
вазиятни бартараф этилгунча комиссиянинг йўриқномалари асосида кучлар 
ҳаракатга келади ва маблағлар сарф қилинади. Жуда кам ҳолатларда, агар 
фавқулодда вазият кўлами республика ѐки трансчегаравий миқѐсда бўлса 
комиссияга Президент ѐки бош Вазир раислик қилади. 
Фавкулотда вазиятлар давлат тизимининг кучлари Фавкулотда вазиятларда 
уларнинг олдини олиш ва ҳаракат килиш давлат тизими (ФВДТ) нинг кучлари - 
бу тинчлик ва ҳарбий даврдаги фавкулотда вазиятларда аҳолини ва ҳудудларни 
мудофаа килиш функциясига эга бўлган барча давлат, маҳаллий, объект 
курилмалари ва бўлинмаларининг мажумидир.
ФВДТ нинг фавқулотда вазиятларни бартараф этиш бўйича куч ва 
воситалари қуйидагилардан иборат бўлади: 
Фуқаро мудофааси қўшинлари; 
Фавқулотда вазиятлар вазирлигига тўғридан-тўғри ҳамда тезор бўйсинувчи 
республика 
ихтисослаштирилган 
қўйилмалари; 
Вазирликлар ва идораларнинг ҳарбийлаштирилган ҳамда профессионал 
ихтисослаштирилган авария-қутқарув ва авария-тиклаш бўлинмалари; 

---

- 74 - 
Маҳаллий ҳокимият органларининг (қорақолпоғистон Республикаси 
Вазирлар Кенгаши, вилоятлар, Тошкент шаҳар, туманлар), фавқулодда 
вазиятлар вазирлиги қутқарувчи командаларининг қўйилмалари; 
Объектларнинг ихтисослаштирилган тузилмалари; 
ҳудудий ва объектларнинг ҳарбийлашмаган умумий ва махсус 
мақсадлардаги туилмалари; 
қизил Ярим Ой Жамиятининг кўнгиллилар отрядлари (командалари, 
гуруҳлари); 
"Ватанпарвар" мудофаага кўмаклашувчи ташкилоти; 
Фуқаро муҳофазаси хизмати фуқаро муҳофазаси махсус тадбирларини 
бажариш, фуқаро муҳофазаси туилмаларининг ҳаракатларини таъминлаш учун 
кучлар ва воситаларни тайѐрлаш мақсадида тузилган функцияонал бўлинмалар 
мажмуидан иборат бўлиб, республика, вилоят, туман, шаҳар, шунингдек, объект 
фуқаро муҳофазаси хизматлари ташкил этилади. Фуқаро муҳофазаси 
хизматларининг рўйхати, шунингдек улар тўғрисидаги Низомлар Ўзбекистон 
Республикаси Ваирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади.
қутқарув ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларни амалга ошириш учун 
тузиладиган фуқаро муҳофазаси ҳарбий қисмлари, умумий ва махсус худудий, 
функционал ва объект тузилмалари фуқаро муҳофазаси кучларини ташкил 
этади.

---

ФАВКУЛОДДА 
ВАЗИЯТЛАР ДАВЛАТ 
ТИЗИМИ КУЧЛАРИ 
ҳарбий 
қисмлар 
(бўлинмал
ар) 
Махсус ҳарбий-
лаштирилмаган ва 
профессионал АК 
ва АТ
кучлари
ҳарбийлаштирилм
аган
тузилмаларлари
Кузатув, назорат, 
экспертиза давлат 
хизматлари 
Ф
Ф
В
В 
М
М
В 
И
И
И
В 
худудий қуйи 
тизимнинг 
АК ва АТ 
тузилмалари
Объектларни
нг АК ва АТ 
тузилмалари
харбий ва 
тинчлик 
даври худуд 
ва 
вилоятларнин
г АК ва АТ 
тузилмалари