Tabiat bilan tanishtirish nazariyasi va mtodikasi

AL XORAZMIY. Abu Abdullo Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy jahon matematika fanining asoschilaridan bo'lgan 0 ‘rtaOsiyo olimlaridan hisoblanadi.

A1 Xorazmiy IX asr boshlarida Bag‘dodda 0 ‘rta osiyolik olimlarA1 Ahmad Ibn Kasir al-Farg‘oniy, Abbos ibn Javhariy bilan “Ma’mun akademiyasi” (Bayt ul hikmat)ni boshqara boshlaydi.

Bag’dod xalifasi Ma’mun al-Xorazmiyga “Yer va Osmon xaritasi”ni tuzish ishini boshqarishni topshirdi. Xarita ustida olimlar84 yil davomida tadqiqot ishlarini olib borishdi. Xorazmiy bu tadqiqotlarni umumlashtirib “Yerning tasviri” nomli asarini yozib,geografiya faniga asos soldi. Bu asar butun dunyo, qit’alar,okeanlar, qutblar, ekvator, sahrolar, ko’llar, o'rmonu barchamamlakatlar, o’lkalar, u yerdagi hayvonot va o’simliklar dunyosi,boshqa tabiiy xom ashyolar, aholi, ularning tarqalish xususiyatlari,urf-odatlari, hunarlari, zichligi haqidagi ma’lumotlami o’z ichigaolgan.

Mashhur o‘zbek matematigi Muso al-Xorazmiy hozirgi zamon algebra fani va “Algoritm” sohasining “otasi” hisoblanadi. “Algebra”, “A1 jabr” asaridan, “Algoritm” esa uning nomi al-Xorazmiydanolingan.

JAYHONIY. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ahmad ibn Nasr Jayhoniy 870- yili Buxoroda tug’ilgan. Jayhoniy o’z davrining yirik davlat arbobi bo’libgina qolmay, balki o’ta o’qimishli va bilimdonolim ham edi.

U vazir lavozimidan foydalanib, dunyoning turli mamlakatlarisayohatchilami yubordi. Ular to’plagan ilmiy materiallami chuqurtahlil qildi va mazkur tadqiqotlari asosida asarlar yozdi.

Olimning dunyoviy fanlar to’g’risida yozgan kitoblari juda ko’p bo’lib, ulardan Maqsudiy, Beruniy, ibn Rustam al-Bakriy kabiolimlar o’z asarlarida foydalanganlar.

MIRZO ULUG‘BEK. O‘rta Osiyoning buyuk olimlar dunyoning tuzilishi to‘g‘risida to’g‘ri fikr yuritgan ajoyib mutafakkirlar bo‘libgina qolmay, balki mashhur mushohadachi ham edilar. XV asrda Ulug'bek boshliq samarqandliastronomlarning osmon jismlarini kuzatish sohasidagi ilmiishlari, ayniqsa, mashhurdir.

Samarqand hokimi Mirzo Ulug‘bek astronom olim, ma’rifat parvar davlat arbobi

ham edi. U o‘z mamlakatida fan rivojlantirish uchun doimo g‘amxo‘rlik qilib keldi. Ulug'bek Samarqandga turli joylardan olimlar olib kelib, ularning ishlash uchun sharoit yaratdi.

Abu Nasr Farobiy. O’rta osiyo xalqlari ijtimoiy-falsafiy fikrlarining eng yirik va mashxur vakillaridan biridir. Farobiyning (873-950) ilmiy-falsafiy merosi nixoyatda boy. Uning asarlari hozrgacha to’liq aniqlanmagan. Nems olimi M.K.Brokkelmanning ro’yxatida Farobiyning turli soxalarga oid 180 ta asarining nomi keltirilgan. Farobiy tabiat haqidagi fanlarning turli tarmoqlari bilan shug’illangan bo’lib, uning “Kitob al-hajm va al-miqdor”, “Kitob al-mabodia al-insonia” (insoniyatni boshlanishi haqida kitob) “Kitob al-a’zo al-hayvon” (hayvon a’zolari to’g’risida kitob) nomli asarlari bunga dalil bo’la oladi.Tabiatshunoslilla oid asarlarida odam va hayvonlardagi ayrim a’zolarning tuzilishi, xususiyatlari va vazifalari xaqida ham to’xtalib o’tilgan. Odam a’zolari va tuzilishi haqida so’z yuritilganda o’zgarishlar, ya’ni kasalliklar birinchi navbatda ovqatlanish tartibining buzilishi oqibatida kelib chiqadi deb tushuntiriladi.