Ta 'Um maktablarining 9- sinfi uchun darslik sifatida tasdiqlagan

Mulk senzi - saylovda qatnashish uchun fuqaroning ma’lum dara- jadagi mulkka ega bo‘lishi (boshqa davlatlarda ham bo‘lgan).
Irredentizm - Italiyaga qo‘shni bo‘lgan davlatlarda italyanlar qis- man yashaydigan hududlami qo‘shib olishni targ‘ib qiluvchi mil- latchilik harakati.

1. 
   Italiyaning boshqa G‘arbiy Yevropa davlatlariga nisbatan iqti- sodiy jihatdan zaif, agrar davlat bo‘lib qolishi sabablarini qayd eting.
   
2. 
   Italiya iqtisodiy taraqqiyotining o‘ziga xos xususiyatini izohlab bering.
   
3. 
   Italiya mehnatkashlarining og‘ir qismati haqida nimalami bilib oldingiz?
   
4. 
   J. Jolitti hukumati ichki siyosatda qanday tadbirlami amalga oshirdi?
   

1. 
   Italiya siyosiy tuzumiga izoh bering.
   
2. 
   Italiya sanoatining qaysi tarmoqlari tez rivojlandi? Nega?
   
3. 
   ,,Fiat“ aksiyadorlik jamiyatining faoliyati haqida ma’lumot to‘plab, referat tayyorlang.
   
4. 
   Italiya-Rossiya munosabatlari haqida fikr yuriting.
   

XIX asr oxiri ■< XX asr boshlarida
Bolqon davlatlari
_ , , . . . XIX asming 70-yillariga kelganda ianubiy
о q°n x q arming _si_avyanlaming ko‘pchiligi hamon chet el tomonidan czilisl^llml °^stlda ezilmoqda edi. Faqat Chemo- gonya va Serbiya yerlarinmg bir qismigina
mustaqil edi. Janubiy*slavyanlar - bolgarlar, niya va Gersegovina slavyanlari, serblarnmg Usmonh davlati Ifiikmronhgi ostida edi.
makedoniyaliklar, Bos- talaygina qismi hamon
Xorvatlar, slovenlar, g‘arbiy slavyanlar (chex, Slovak, polyak) niag bir qismi ham Oabsburglar hukmronligi ostida edi Polyaklar- mng ikkinchi qismi Germaniya, uchinchi qismi esa podsho Rossi- yasi zulmidan azob chekardilar. Chet el zulmi slavyan xalqlarining siyosiy, iqtisodiy va madaniy taraqqiyotiga to‘sqinlik qilardi.
Milliy ozodlik harakati
XIX asming 70-yillaridan boshlab slavyan xalqlari­ning milliy ozodlik kurashi kuchaydi. Jasur bol­gar inqilobchisi Vasil Levskiy mustaqil demokratik
Bolgariya Respublikasini barpo etish rejasini ilgari surdi. U Bolgariya hududida yashirin qo‘zg‘olonchi qo‘mitalar tuzdi. 1872-yilda V. Levs- kiyni qatl etishgan bo‘lsa-da, ozodlik harakati pasaymadi. 1876-yil Bolgariyada qo‘zg‘olon boshlandi. Qo‘zg‘olonchilar o‘z bayroqlariga „Ozodlik yoki o‘lim“ shiorini yozgandilar. Iste’dodli publitsist va shoir Xristo Botev ozodlik harakatiga yo‘lboshchilik qildi. U 1876-yil 1-iyunda turklar bilan bo‘lgan jangda qahramonlarcha halok bo‘ldi. U halok bo‘lgan kun Bolgariyada Xotira kuni sifatida nishonlanadi.
Bolgar xalqining kurashi juda og‘ir kechdi. Kuchlar teng emas edi. Turklar ozodlik harakati qatnashchilarini beayov qilichdan o‘t- kazdilar va ko‘plab qishloqlarni kultepaga aylantirdilar.
Bu vahshiyliklar ko‘plab mamlakatlar jamoatchiligini qattiq g‘a- zablantirdi. Rus hukumati Bolqonda o‘z ta’sirini mustahkamlash uchun qo‘zg‘olonlardan foydalanishga qaror qildi va Bolqon slavyan- larini yoqlab chiqdi.
Usmonli davlati Chernogoriya va Serbiyaning mustaqilligini tan olishga majbur bo‘ldi. Ulaming hududi ancha kengaydi. Ruminiya mustaqil davlat deb e’tirof etildi. -
Rossiya hukumati 1877-yil 24-aprelda UsAonli davlatiga qarshi urush e’lon qildi. Urushda Usmonli davlati mag‘lubiyatga uchradi, mustaqil Bolgariya davlati tashkil topdi.
„ , . . Yangidan vuji^ga feeltirilgan Bolgariyaning
° ^ga"^yani“^{g qayta} davlat tuzumini 1878-yilda qabul qilingan Bolgariya konstitutsiyasi belgilab berdi. Konstitutsiyaga muvofiq, Bolgariya "^onstitutsiyaviy monarxiya deb e’lon qilindi. Konstitutsiya Bolgariya mustaqilligini amalda tasdiqladi.
Biroq Buyuk Britaniya va Avstriya-Vengriya Bolqonda Rossiya mavqeyining mustahkamligidan hamda qudratli Bolgariya davlati tashkil topganligidan tashvishda edilat. Shutting uchun ham ular yuqonda ко rsahlgWek, Rossiyant San-Stefano sulh shartnomasini qayta ко rib chiqishga rozihk benshga majbur etdilar. Berhnda cha- qinlgan xalqaro Kongress aynan shu masalaga bagnshland, Kongress ko pgrna masa alar qaton Bolgariya masalasmi ham ко rib chiqdi va uning San-Stefano shartnomasiga ко ra ega bo Igan hududlarim qis- qartirish to‘g‘risida qaror qabul qildi.
j . . . Rossiya imperatori Aleksandr II qaynisi
Mustaqilhkdan key in gi . , , ■ . ■ _e . , _n v-*-
ichki siyosiy ahvol “ htr vaqtmng о ztda Pruss zohiti bo Igan Aleksandr Battenbergm Bolgari­ya davlati boshlig‘i etib saylashni taklif etdi. Bolgariya Buyuk Xalq majlisi bu taklifni ma’qulladi.
Biroq yangi hukmdor Rossiyadan mustaqil siyosat yuritishga urin- di. Buning uchun unga tayanadigan davlatlar ham kerak edi. Shuning uchun ham A. Battenberg G‘arb davlatlari bilan yaqinlashish siyosati-
ni yurita boshladi. Uning asl niyati - Bolgariya armiyasida xizmat qilayotgan rus zobitlarini nemis zobitlari bilan almashtirishda yaqqol namoyon bo‘ldi. Endi, Rossiya hukumati unga Rossiyaning dushmani sifatida qaray boshladi.
Mamlakatda o‘z mavqeyini mustahkamlashga intilgan Aleksandr Battenberg janubiy va shimoliy Bolgariyaning yangidan yagona davlatga birlashganligini e’lon qildi. Bu holni Bolqondagi boshqa slavyan davlatlari o‘z manfaatlariga zid harakat, deb baholadilar.
Rossiya ulaming ham manfaatlarini hisobga olishi kerak edi. Shu- ning uchun ham Aleksandr II hukumati norozilik belgisi sifatida Bol- gariyadan o‘z zobitlarini chaqirib oldi. Shunday sharoitda Rossiya tarafdorlari bo‘lgan oliy zobitlarning bir guruhi 1886-yilda Aleksandr Battenbergni taxtdan voz kechishga majbur. ^dilar. Ammo hukumat kuchlari bu zobitlami hibsga oldi. Oxir-oqibatda, Rossiya va Bolgari­ya o‘rtasidagi diplomatik munosabatlar uzildi. Buning ustiga, Bolgari­ya taxtiga Avstriya-Vengriya nomzodi Ferdinand Koburg o‘tqazildi.
1908-yilda Avstriya-Vengriya madadiga’ tayangan Bolgariya o‘zini Usmonli davlatidan to‘la mustaqil deb e’lon qildi.
Ikkinchi Bolqon urushida Bqjgariyaning mag‘lubiyatga uchrashi uning keyingi tashqi yyosatining yo‘nalishini belgilab berdi. Hokimi- yat tepasiga germanparast hukumat keldi. Bu hukumat tashqi siyo- satda Bolgariyaning rnjlliy^manfaatlarini „Uchlar ittifoqi" (Germaniya, Avstriya-Vengriya va Italiya) yordamida hrmoya qilishini ma’lum qil- d, Bu bayonet Xavropada bo lajak katta urushda Bolganya „Uchlar ittifoqi tarafida tunshim anglatar edi.
Serbivaning ^XIX “^{r oxirlarida} Serbiya Ustnmtli dav- mustaqillilXa erisbisbi ^al'®^a. no™gagm. qararn edr, xolos. Ser- biya tashqi siyosatinmg asosiy maqsadi - Usmonli davlati qo‘l ostida qolayotgan serb yerlarini to‘la qaytarib olish va ulami yagona Serbiya davlatiga birlashtirishdan iborat edi. Shuning uchun ham Serbiya Rossiyaning Usmonli davlatiga qarshi urushlarida faol qatnashgan.
Berlin kongressi Serbiyaning Usmonli davlatidan mustaqil ekan- ligini tasdiqladi. Ayni paytda, Serbiya zimmasiga chet el tovarlaridan tranzit boj olmaslik va unga Usmonli davlatidan olib berilgan yangi hududlarga mutanosib miqdorda Usmonli davlatining chet el davlat­lari oldidagi qarzini to‘lash majburiyati yuklandi. Serbiyada Rossiya 88
tarafdorlari bo‘lgan kuchlar katta ta’sirga ega bo‘ldilar. Natijada, shu omillar qachonlardir Avstriya-Vengriya va Rossiya manfaatlarining qattiq to‘qnashuvini keltirib chiqarishi muqarrar edi.
Albaniyaning Bolqonning boshqa xalqlari qatori, Usmon- mustaqillikka erishishi ^{И davlati} mustamlakasi bo‘lgan Albani- ya ham o‘z mustaqilligi uchun kurashni kuchaytirdi. Albaniyadagi barcha siyosiy kuchlar Albaniyani taqsimlab olish rejalarini tuzayotgan chet el davlatlari siyosatiga qarshi chiqdi- lar. Bolgariyada chiqayotgan „Kalendari kombiar“ („Milliy kalendar“) jumali shunday deb yozgan: „Biz uyquda yotibmiz, bu vaqtda esa bizning ustimizda savdolashmoqdalar“ 1909-1911-yillarda Albaniyada qo‘zg‘olon ko‘tarildi. Unda xalqning barcha tabaqalari ishtirok etdi.
Birinchi Bolqon urushida Usmonli davlatining^engilishi natijasi- da, 1912-yil 28-noyabrda Albaniya mustaqillikka erishdi. Turklaming qariyb besh asr davom etgan hukmronligiga ’barham berildi.

1. 
   Awalgi sinflarda olgan bilimlaringizga tayanib, Bolqonning qay ■ tariqa Usmonli davlati mustamlakasiga aylanganligi to‘g‘risida so‘zlab bering.
   
2. 
   XIX asr so‘nggi choragida Bdfqondagi siyosiy ahvol qanday edi?
   
3. 
   1877-1878-yillardagi Rossiya-Usmonli davlati urushi Bolqon xalqlari taqdirida qanday rol o‘ynadi?
   
4. 
   Besh asrga yaqifc Usmonli davlati asoratida qolib kelgan slav- yaa xalqlari nega aynan XIX asr oxiri va XX asr boshlarida ozodhkka ewshdilar?
   

0	Mavzu ustida ishlang, jadvalni to‘ldiring.
		T/r	Davlatning nomi	Bosib o‘tgan yo‘li
		1-
		2.