Ta 'Um maktablarining 9- sinfi uchun darslik sifatida tasdiqlagan

Best - masjid va qabristonlarda tinch o‘tirib, sust qarshilik ko‘r- satish.
Konsessiya (lotincha - ruxsat etish) - davlat organlarining muayyan shartlar asosida yerosti boyliklari, yerusti obyektlarini ekspluatatsi- yaga berish to‘g‘risidagi bitim. ♦ V

3.
Eron qay tariqa Buyuk Britaniya va Rossiyaning iqtisodiy hamda siyosiy ta’siriga tushib qoldP^ \
1906-yilda qanday omillar shohni kftnstitutsiya joriy etishga maj­bur etdi? Bu konstitutsiya shohga qanday vakolatlar berdi?
Eron inqilobi birin ' a ikkinchi bosqichlarining o‘ziga xos xu-
4.

1.
susiyatlarini ani Eron inqilobi
1906-yildag

a bostirildi?
onstitutsiyasida mamlakatda qabul qilinayot-
2.
3.
gan qonunlaming shariatga muvofiqligini 5 nafar ulamo nazorat ,il.shi belgilangan edi. Bu holatm hozirgt Konstitutsiyaviy sud- nmg о tnt.shdosh, deb h,soblash ntwnktntnt?
„Shahanshohbank qanday tashkilot edi?
1907-yildagi Rossiya-Buyuk Britaniya bitimining mohiyatini ochib bering.

XIX
Buyuk Britaniya va Rossiya to‘qnashuvi
asr oxiri - XX asr boshlarida Afg‘oniston
70-yillarda Afg‘oniston Rossiya bilan Bu­yuk Britaniya o‘rtasida bahsga sabab bo‘l- gan mamlakat bo‘lib qoldi. Buyuk Britani­ya Hindiston - Afg‘oniston chegarasida harbiy kuch to‘play boshladi. Afg‘oniston amiri Sheralixon Rossiyadan yordam so‘rab, elchi yubor- di. Rossiya bunga javoban kichik harbiy qismini chegaraga yaqin joylashtirdi. Kobulga esa general Stoletov boshchiligida elchilik mis- siyasi yuborildi. Biroq bundan ortiq harakatlarga jur’at eta olmadi. Bunga O‘rta Osiyoni to‘la bo‘ysundirish harnda yaqinlashib qolgan Rossiya-Turkiya urushi muammolari imkon bermadi.
_T1,. ... , , 1878-yili Sheralixon ingliz missiyasini Ko-
Ikknchl^nghz-lfg »" _{bul qabul qi}|,_{shdan b}'_{sh tortdi}.
Buyuk Britaniyaga bu Afg‘onistonga qar- shi bosqinchilik urushi ochishga bahona bo‘ldi. Afg‘onistonga qarshi urush harakatlari boshlandi. Vafot etgan Sheralixon o‘miga taxtga o‘tirgan o‘g‘li Yoqubxon 1879-yilda Gandamak bitimini imzoladi. Unga ko‘ra, Afg‘oniston amalda mustaqilligini yo‘qotdi. Kobulda ing­liz rezidensiyasi ochildi. Uning vazifasi afg‘on amiri xatti-harakatlari hamda Buyuk Britaniyadan yuboriladigan qarzlar. qanday sarflanayot- gani ustidan nazorat qilish edi.
Amir Yoqubxonning taslimchilik siyosati mamlakatda keskin qar- shilikka uchradi va Kobulda unga qarshi qo^^olon ko‘tarildi. Sha- harliklar ingliz rezidensiyasiga bostirib kirib^uni egalladilar. Ingliz - lar Gandamak bitimidan keyin qaytarib olib ketgan qo‘shinini yana Afg‘onistonga tashlashdi va Kobulni qayta egalladi.
Bu orada Afg‘onistonning sobiq^ amiri M. Afzalxonning o‘g‘li Abdurahmon qo‘zg‘oloneiiL qo‘shini Kobulni o‘rab oldi. Inglizlar tang ahvolda qoldilar. 1880-^ilning boshida Abdurahmon Shimoliy Afg‘onistonda o‘z hokini^atini o‘matdi.
Inglizlar Abdurahmon bilan muzokaralar boshlashga majbur bo‘l- dilar. Kobul Abdurahmonga. topshmldr. Qandahor Buyuk Bntamya ta sir doirasida qoldi. Bulaming evaziga Afg omston Buyuk Bntamya hamda ingliz Hindistonidan boshqa biror chet el mamlakati bilan diplomats aloqa qilmaslik majbunyatini oldi. Abdurahmon faqat ich- ki siyosatdagina msbatan mustaqillikm saqlab qohshga enshdi.
Afg‘oniston taxtining qonuniy vorisi amir Sheralixonning o‘g‘li Ayubxon Qandahorga yurish boshladi. 1880-yilda ingliz harbiy briga- dasi yanchib tashlandi. Inglizlar yangi harbiy qismlar chaqirishga majbur bo‘ldi. Bu yangi kuchlar Ayubxonni Hirotga chekinishga maj­bur etdi. Lekin aholining qattiq qarshiligi tufayli inglizlar Qandahomi tashlab chiqib ketishga majbur bo‘lishdi. Shunday qilib, ikkinchi ing­liz-afg‘on urushi Buyuk Britaniyaning mag‘lubiyati bilan tugadi.
Ichki nizolar Tez ^ога^^а> ^endi taxt da’vogarlari o‘rtasida urush harakatlari boshlanib ketdi. 1880-yili Abdurah- mon Ayubxon qo‘shinlarini qattiq talafotga uchratdi. Ayubxon chet elga qochishga majbur bo‘ldi. Afg‘onistonda Abdurahmonning to‘liq hokimiyati o‘matildi. Amir Abdurahmon davrida (1880-1901-yil- lar) Afg‘oniston qiyin iqtisodiy-ijtimoiy ahvolni boshidan kechirdi. Inglizlar bilan urushlar ishlab chiqarishni izdan chiqardi. Kobul va boshqa shaharlar vayron qilingan edi.
Amir mamlakatda yopiq siyosat olib bordi. Chet elliklar, ayniqsa, yevropaliklaming bu mamlakatga kirishi taqiqlandi. Amir mamlakat- ni siyosiy jihatdan birlashtirish uchun kurash olib bordi. Ma’muriy politsiya boshqarmasi tuzildi. Uning harakati bilan xazinaga soliqlar tushishi birmuncha yaxshilandi. Karvon yo‘llari xavfsizligi bir qadar ta’minlandi. Qaroqchilar shafqatsiz jazolanadigan bo‘ldi. Ular temir qafaslarga solinib, yo‘l yoqasidagi ustunlarga osib qo‘yilar, ochlik hamda tashnalikda o‘limga mahkum qilintr edi. Diniy ulamolami o‘z tarafida tutish uchun Abdurahmon ularga maosh belgiladi. Vaqf mulkini esa qisman davlatga o‘tkazdi. Yagona pul birligi, mamlakat uchun bir xil tosh-tarozi va uzunlik o‘lch^vlari joriy qilindi. Bu tad- birlar tufayli Afg‘onistonda savd^sotiq, ishlab chiqarish va hunar- mandchilik bir qadar rivojlandi.
Dyurand bitimi
Afg‘onistonJftng XIX asr oxiri va XX asr bosh-
va Buyuk Britaniyaning
dagi xalqaro ahvoli to‘la ma’noda Rossiya o‘zaro munosabatlariga bog‘liq edi. Amir
Abdurahmon bu murdfckab sharoitda ikki ulkan mustamlakachi davlat kelishmovchiliklandan foydalandi Natijada Abdurahmon o'zming si- yosiy mavqeymi^hustahkamladi. Mamlakat hududim shimo da Amu- daryogacha kengaytinb oldi. 1887-yilda turkmanlar yashaydigan joy- larda afg‘on-rus chegaralari qafiy belgilab olindi.
Shundan keyin, Abdurahmon janubda - Hind daryosi bo ylanda yashaydigan, lekin 1849-yilda inghzlarga bo‘ysundinlgan afg‘on qa- bilalarini o‘z davlati atrofida birlashtirish harakatini boshlab yubordi. Amir Abdurahmon o‘zini ularga diniy homiy qilib ko‘rsatdi va ing- lizlarga qarshi kurashishga chorladi. Bu esa Buyuk Britaniya bilan urush xavfini tug‘dirdi. Bundan cho‘chigan Abdurahmon inglizlar bi­lan bitim tuzishga majbur bo‘ldi. Unga ko‘ra, Afg‘oniston janubidagi afg‘on qabilalari hududlari Buyuk Britaniya qaramog‘ida qolaveradi- gan bo‘ldi. Inglizlar kelishilgan Dyurand chizig‘iga (muzokara olib borgan inglizlar vakili Dyurand nomi bilan atalgan) qo‘shin yubor- dilar. Bunga javoban tog‘lik afg‘onlar qo‘zg‘olon ko‘tardilar.

_тт ... „ . . 1901-yih Abdurahmon vafot etdi. Amirhk
Habibulloxon davn , . / _{t t}.. . .. .. .. ,. _{TT +} •
taxtim о g li Habibullo egalladi. U otasi yo‘lidan borib, afg‘on qabilalarini birlashtirish siyosatini olib bordi. Inglizlarga qarshi kurashni davom ettirdi. Rossiya bilan savdo alo- qalarini o‘matishga urindi. Bunga javoban Buyuk Britaniya Afg‘o- nistonga qarshi iqtisodiy qamal siyosatini qo‘lladi.
Ayni paytda, Buyuk Britaniya Afg‘onistonga bitim taklif qildi. Unda tashqi savdo Buyuk Britaniya nazoratida bo‘lmog‘i, mamlakatda inglizlaming temiryo‘l qurishiga rozilik berish, ingliz fuqarolarining Afg‘onistonga erkin kirib-chiqishiga ruxsat berish talab qilingan edi.
1907-yili shu masalalar ko‘zda tutilgan bitim imzolandi. Afg‘oniston Buyuk Britaniya manfaatlari mintaqasi deb e’lon qilindi. Rossiya uchun esa savdo huquqlari berildi, xolos. -
Afg‘oniston XX asr boshida ishlab chiqarish "sanoati yo‘q, qoloq davlat bo‘lib qolaverdi. Soliqlar pul bilan emas, mahsulot sifatida olinardi.
Ma’rifatchilik ^ir sharoitga qarlmay,^Afg‘oniston tashqi dun- yodan uzilib qolgani yo‘q. Afg‘onistonda ham respublikachilik harakati paydo bo‘ldi. Bu harakat tarafdorlari „Yosh afg‘onlar“ deb ataldi. Ular maktab^rfiaorif, madaniyat, fan, texnika tarmoqlarini rivojlantirish g‘oyalarini ilgari surdilar. Ular amirlik hokimiyati bilan barobar konstitutsiya ham bo‘lishini talab qildilar. Mahsulot solig‘ini bekor^ilisn, ichki boj to‘lovlarini yo‘qotish, qabi- lalar tengligiga erishish ya ko‘p masalalarda ilg'or qarashlami ifo- da elddar YoshWonlar harakatiga Siroj .ul-axbon afg omya („Afg on xabarlan chirog i ) gazetasi muharnn Muhammad Tarziy rahbarlik qildi U Habibulloxonning uchinchi o'g‘li Omonulloxomung qaynatasi edr Islohotchilaming butun umidi „yosh afg onlar ruhida tarbiyalangan Omonulloxonga qaratildi.