|
®Federatsiya (lotincha - ittifoq) - hududiy jihatdan muayyan siyosiy mustaqillikka ega bo‘lgan bir necha davlatlardan iborat yagona ittifoq davlat.
Ssuda - moddiy boyliklar garovi hisobiga foiz to‘lash va qaytarib berish sharti bilan muayyan muddatga qarzga beriladigan pul yoki moddiy boylik.
Antis emitizm - yahudiylarga qarshi milliy, irqiy dushmanlikni ayj oldirish siyosati.
Barrikada - sun’iy to‘siq qo‘yish.
Avstriya-Vengriya va Germaniya imperiyalarining siyosiy tuzumi- ni taqqoslang.
Avstriya-Vengriyaning iqtisodiy taraqqiyotda orqada qolishiga sabab bo‘lgan omillami izohlab bering.
Ijtimoiy harakat nima va u Avstriya-Vengriyada qanday kechdi?
„Milliy ozodlik harakati“ tushunchasiga izoh bering. Avstriya- Vengriyada milliy ozodlik harakati juda keskin kechganligining sabablari nimalardan iborat edi?
1
3.
4.
Avstriya-Vengriya taraqqiyotida chet el kapitali qanday rol o‘y- „Favqulodda qonun“ning mohiyati nimadan iborat edi? Chexiyada hujjatlarning ikki tilda yuritilishiga sabab nima edi? Avstriya-Vengriya urushga qanday tayy^rlandi?
€. § Avstriya-V eng
a imperiyasining siyosati
tash<
Germaniya bilan m yaqinlashuv
slavyan xalqlari yerlari
imperiyasi tashqi siyosatining
Bolqon yarimon harakat qilgan.
Avstriya-Ven
rkazida, ^asosan, Bolqon yarimoroli tur. Shuning uchun u Bolqonda egallab olgan a mustahkam o‘rnashib olishga, Rossiyaning a’sirini keskin kamaytirishga jon-jahdi bilan
aning yakka o‘zi bu vazifaning uddasidan chiqa
olmas edi. Shuning uchun ham u Germaniya bilan yaqinlashdi. O‘z navbatida, Germaniya ham hu yaqinlashuvdan manfaatdor edi. Chunki bu davrda Germaniya buyuk davlatlar о rtas.da bo hmb bo igan dun- yom yana qayta bo hshga intilayotgan edi. Bu maqsadnmg ro yobga chiqishi uchun Germaniyaga, albatta, ittifoqchi zarur edi.
. Bu ikki imperiya, asosan, Bolqon yarim-
vstnya-Vengnya va orolidagi yerlarga ko‘z tikkandi. Avstri-
Rossiya munosabatlan . , , , , , • •
ya-Vengnya bu yerda slavyan xalqlanm o‘ziga bo‘ysundirishga, ulaming mamlakatlarini esa mustamlakaga aylantirishga urinardi. Ayni paytda, Bolqonda Usmonli davlati katta mustamlaka hududlariga ega edi.
Slavyan xalqlari o‘z milliy ozodliklari uchun doimiy kurash olib borgan. Bu kurashda ular Rossiyaga tayangan. Rossiya slavyan xalq-
larining milliy ozodlik kurashini qo‘llab-quvvatlash barobarida o‘zi ham Bolqonda mustahkam o‘mashib olishga intilgan.
Binobarin, bu uch imperiyaning manfaatlari Bolqonda surunkali to‘qnashib turgan.
Avstriya-Vengriyaning Bolqonga nisbatan yuritgan siyosati Rossiya bilan munosabatlarining yomonlashuviga olib kelgan. Bu ikki imperi- ya o‘rtasida qachonlardir urush chiqishi muqarrar edi.
Berlin kongressida Avstriya-Vengriya Bolqondagi Bosniya va Ger- segovinani bosib olish huquqini qo‘lga kiritgach, nihoyat, 1908-yilda bu hududlami egalladi. Bu esa Avstriya-Vengriya va Rossiya muno- sabatlarini yanada keskinlashtirib yubordi.
Ayni paytda, bu hodisa slavyan xalqlari orasida Rossiya obro‘siga ham putur yetkazdi. Chunki Rossiya Avstriy£b-\engriya istilosining oldini ola olmadi. Bunga Germaniyaning Avstriya-Vengriyani qo‘llab-
quvvatlashi, uning Rossiyaga qarshi urui
in qilishi mumkinligi
haqidagi do‘q-po‘pis alari
sabab bo‘ldi. 11
Avstriya-Vengriyaning urushga tayyorgarlik ко‘rishi
li davlatining yengilishi
Usmonli davlati va Italiya manfaatlarining Shimoliy Afrikada to‘qnashuvi, oxir-oqibat- da, 1911-yilda ular o‘rtasida urush kelib chiqishiga olib keldi. Bu urushda Usmon- uni yanada zaiflashtirdi. Bu omil janubiy slavyan xalqlarining Usm^nliMlavlati zulmidan ozod bo‘lishlari uchun olib borilayotgan kurashlarining yanada kuchayisluga qulay sharoit yam’gandK Bu qul*. sharoitdan foydalangan Bolqonmng mustaqrl davlatlari Bolganya, Serbiya, Chemogonya va ularga qo shilgan Gret- siya tez orada Bolqon ittifoqini tuzdilar Ittifoq 1912-yilda Usmonli davlatiga qarshi urush boshlad,. Bu urush tanxga „Bmnch, Bolqon urushi nomi bilan kirgan. Bu urush Bolqon slavyanlari va greklar- ning Usmonli davlati hukmronligidan ozod bo‘lishi bilan tugadi. Bi- roq ittifoqchilar Usmonli davlatidan ozod etilgan hududlami bo‘lish masalasida o‘zaro kelisha olmadilar. Bunga Bolgariyaning hammadan ko‘p ulush olishga urinishi sabab bo‘ldi. Uning da’volari Avstriya- Vengriya tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Avstriya-Vengriya shu yo‘l bilan Buyuk Britaniya, Fransiya va Rossiya madadiga tayanayotgan Bolqon ittifoqini buzib yubormoqchi edi. Chunki bu ittifoqning mav- judligi Avstriya-Vengriyaga Bolqonda mustahkam o‘mashib olishga imkon bermas edi.
6 - Jahon tarixi, 9-sinf
81
Avstriya-Vengriya o‘z maqsadiga erishdi ham. Oqibatda, 1913-yil- da Bolgariya Serbiya va Gretsiyaga hujum qildi. Shu tariqa, Ikkinchi Bolqon urushi boshlanib ketdi. Bu urushda Chemogoriya va Ru- miniya Serbiya va Gretsiyaga yordam berdi. Kechagi umumiy dush- man - Usmonli davlati ham Bolgariyaga qarshi urushda qatnashdi.
Ikkinchi Bolqon urushida Bolgariya yengildi va qo‘lga kiritilgan hududlarining bir qismini yo‘qotdi.
Urush natijasida Serbiya Bolqonning yetakchi davlatiga aylandi. Endi, Avstriya-Vengriya va Germaniya o‘z oldilariga kuchayib bo- rayotgan Serbiyani yanchib tashlash va shu orqali Rossiyaning Bol- qondagi ta’siriga putur yetkazish maqsadini qo‘ydilar.
Avstriya-Vengriyaning maqsadlari uni tashqi siyosatda Germani- yaga mutlaq qaram qilib qo‘ydi. Avstriya-y^griya urushga tayyor- garlik ko‘ra boshladi. Mamlakatda qisman safarbarlik ham o‘tkazildi. 1914-yilda esa parlament tarqatib yuborildi. Ana shunday qaltis vazi- yatda, serb millatchilari tomonidan 1914-yil 28-iyulda Avstriya-Vengriya taxti vorisi Frans Ferdinandning o‘ldirilishi Avstriya-Vengriya hukmron tabaqalarining urushni boshlab yuborishlari uchun bahona bo‘ldi. Mamlakatda harbiy diktatyra o‘matildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
