eAnneksiya(lotincha - birlashtirish) - bir davlat hududini zo‘ravonlik yo‘li bilan butunlay yoki qisman o‘z davlatiga qo‘shib olish. Tovon(forscha) - urushda mag'lubiyatga uchragan davlatdan g‘olib chiqqan davlat foydasiga majburan undiriladigan haq.
Meydzi islohotining mohiyatan inqilobga teng ekanligini dalillar bilan asoslab bering.
Yaponiya taraqqiyotining o‘ziga xos xususiyatlari bilan Rossiya taraqqiyotining o‘ziga xos xususiyatlarini taqqoslang.
Yaponiya iqtisodiyotiga davlat aralashuvi qay yo‘sinda amalga oshirildi?
1889-yilgi Yaponiya konstitutsiyasi 1875-yilgi Fransiya konstitut- siyasidan qay jihatlari bilan farq qiladi?
Yaponiya bosqinchi tashqi siyosat yuritmasligi mumkin edimi?
1. 2. 3. 4. 1. 2. Aholi tabaqalarining tengligi nima uchun e’lon qilindi? Yaponiyada qaysi sohalar keng rivojlandi? Nima uchun bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida davlatning iqti- sodiyotga aralashuvi zarurat bo‘lib qoladi? Quyidagi hujjatni sharhlang: ♦ V Qo‘shimcha Yaponiya Koreyaga 1910- sharti
rlab qabul qildirgan Koreyaning imperator janob oliylari Koreya ustidan ega bo‘lgan barcha suveren huquqlarini Yaponiyaning imperator janob oliy- lariga bata a abadiy topshiradi. Yaponiyani erator janob oliylari ... Yaponiya imperiyasi- ning amom anneksiya qilinishiga rozilik beradi.
XIX asrning oxirida Xitoy Xitoyning yarim- mustamlakaga aylantirilishi XIX asr oxirida Xitoy qoloq, yarimfeodal davlat edi. Yeming asosiy qismi zamindor boylar qo‘lida edi. Ko‘pchilik dehqonlar zamindor- lardan yerni ijaraga olar, ijara haqini pul bilan yoki hosil hisobidan to‘lar edilar. Yeri bor dehqonlar juda kam edi. Dehqonlar shaharga ish qidirib kelardilar. Lekin har doim ham ish topilmas edi. Chunki Xitoyda sanoat juda sekin taraqqiy etayot- gan edi. XIX asrning so‘nggi choragidan boshlab mamlakatda kapitalistik munosabatlar ham rivojlana boshladi. Dastlabki temiryo‘llar qurildi. Iqtisodiy aloqalar kengaydi. Yirik shaharlar barpo etildi. Ishchilar soni ko‘paydi. Sanoat vujudga kelishi bilan milliy burjuaziya ham shakllana boshladi. Biroq milliy burjuaziyaning ko‘pchiligi kompra- dorlardan iborat edi. Ular amalda chet el firmalarining yollangan va- killari edi. Ular chetdan keltirilgan tovarlami sotish va arzon xom- ashyo sotib olish hisobiga boyib borardilar. Pulga muhtoj bo‘lgan Sin sulolasi chet el davlatlari bilan asoratli shartnomalar tuzar va milliy manfaatlarga xilof ravishda ularga yon berardi. 70-yillardayoq ajnabiylar Xitoyning 26 bandargohiga bemalol kirardilar va o‘zlarini xo‘jayinlardek tutardilar. Temiryo‘llar qurilishi xorijliklar tasarrufida edi. Ko‘mir shaxtalari, konlaming katta qismi ham ulaming ixtiyorida bo‘lib, Xitoy chet el davlatlarining xomashyo bazasiga aylanib qoldi. Chet elliklar katta shaharlarda hatto o‘z mavzelarini tashkil etib, ^Citoy ma’murlarini mensimasdan, mustaqil ish yuritardilar. Xitoyning Yaponiya bilan 1894-1895-yillardagi urushda mag‘lubi- yatga uchrashi chet ellik monopolistlai^iig 3&oyni yanada ko‘proq talashlari, asoratga solishlariga sabab 4jo‘ldi. ^897-1898-yillarda Germaniya Szyaochjouvan (Sindao) bandar^ohini bosib oldi va Shan dun viloyatini o‘z ta’sir doirasiga kiritdi. Fransiya Guamchjuvan ko‘rfazini egalladi va Yunan viloyatida hukmronlik ta’sirini o‘tkaza boshladi. Rossiya Port-Artumi (Lyuyshun), Buyuk Britaniya Veyxayvey bandar- gohini ijaraga oldi. Eng^bc^* hudud - Yanszi daryosi havzasi Buyuk Britaniyaning ta’sir doirasiga tushib qoldi. Futsziyan viloyatida yapon bosqinchilarijjukmron bo‘lib oldilar. Xitoy dagi har qanday o‘zgarishlar buyuk davlatlar tomonidan nazorat qilinardi. Shunday qilib, Xitoy yarimmustamlakaga aylandi. Sanoat taraqqiyoti va chet el hukmronligi XIX asming oxirida Xitoyda ilk sanoat kor- xonalari paydo bo‘la boshladi. 1881-yilda Shimoliy Xitoyda birinchi temiryo‘l ishga tushirildi. 1897-yilda bu yer da 600 ga yaqin chet el firmalari mavjud edi. Lekin sanoat korxonalarining o‘sishi va ko‘payishi sust bordi. Import eksportdan ancha ko‘p edi. Xitoy bilan Buyuk Britaniya o‘rtasida tuzilgan konvensiya Xitoyni yanada asoratga soldi. Konven- siya Buyuk Britaniyaga Xitoyning 10 dan ortiq bandargohiga erkin kirish, qator viloyatlarda imtiyozli savdo qilish huquqini berdi. 1884-yilda Fransiyaning Vyetnamni bosib olishi tufayli Fransiya- Xitoy munosabatlari yomonlashdi. Shu yili Xitoy Markaziy Vyetnam ustidan rasmiy hukmronligidan voz kechdi va u yerda Fransiya pro- tektoratini tan oldi. Xitoy hukumati Fransiya bilan shoshilinch bitim tuzdi va Fransiyaga qator masalalarda yon berdi. Ijtimoiy harakat XHoy endigina sanoatlashuv yo‘liga qadam qo yganda xonjiy davlatlar tomomdan talon- taroj qilinishi xalq ahvoliga og‘ir ta’sir ko‘rsatdi. Xitoyni to‘g‘ri taraqqiyot yo‘liga olib chiqish haqida turli g‘oyalar shakllandi. Bu islohotchilik harakati deb ataldi. Bu davr ijtimoiy harakatida Sun Yat Senning o‘mi alohida ahamiyatga ega bo‘ldi. U Xitoyni inqilob yo‘liga yetaklagan rahnamo edi. Sun Yat Senning „Xitoy uyg‘onish jamiyati“ nomli tashkiloti manjurlaming Sin sulolasini ag‘darib tash- lash va Xitoyda demokratik milliy davlat tuzish uchun kurashdi. Xitoyda bu davrdagi ijtimoiy harakatda ,,bcetuan“ - „Tinchlik va adolat uchun ko‘tarilgan musht“ deb atalg£fn-yashirin tashkilot ham katta rol o‘ynadi. „Ixetuan“lar „Manjur sinlarini haydab chiqaramiz, chet elliklami yo‘qotamiz“ shiori ostixla ish ko‘rardilar. 1899-yili „Ixetuan“ harakati qo‘zg4)lo
Chunki Ixetuanlar poytz tutib turgan edilar. 190C borgan qo‘shin yengildi. ixt va viloyatlarning qariyb yarmini qo‘lda i-yili hukumat qo‘zg‘olonchilarga qarshi yu- Qo‘zg‘olonchilamfttg axshi uyushgan otryadlari Pekinga yurish boshlad.lar va bu yerda o‘z hokinuyatini o‘matdilar. . . Xitoyga qar^r Bu voqea. Pekinga diet elhklar intervensiya- intervensiya S1 boshlanishiga bahona bo Idi. Intervensiyada „ ...... sakkiz davlat - Germaniya, Yaponiya, Italiya, Buyuk Bntauiya, AQSH, Fransiya, Rossiya va, Avstnya-Vengnya qatnashdi. Ulaming har bin Xitoyda kattaroq ulushga ega bo lish maqsadini ko‘zlar edi. 1899-yil sentabrda AQSH davlat kotibi Xeyning „Ochiq eshiklar va teng imkoniyatlar“ siyosati e’lon qilindi va „Xey“ doktrinasi deb nom oldi. 1900-yil iyul oyida chet el interventlari yalpi hujumga o‘tdilar va Pekin shahri egallandi. Xorijliklar shahami va imperator saroyini talon-taroj qildilar. Sakkiz davlat Xitoyni asoratli shartnomani imzo- lashga majbur qildi. Shartnomada qo‘zg‘olonda qatnashgan mansab- dor shaxslami qatl etish yoki surgun qilish talab etildi. Shuningdek, Pekin bilan dengiz sohili o‘rtasidagi yo‘llami muhofaza qilish uchun ajnabiy davlatlarga Xitoyda o‘z qo‘shinlarini saqlashga ruxsat be- rildi. Bundan tashqari, Xitoy chet el interventlariga 33 mln. dollar tovon to‘lashga majbur etildi. Xitoyga qurol-aslaha kiritish taqiqlandi. Ajnabiylaming Xitoydagi imtiyozlari ko‘paydi. Natijada, Xitoy yanada himoyasiz bo‘lib qoldi. Ayni paytda, Ixetuan qo‘zg‘oloni mustamlakachilami ehtiyotkorlik bilan harakat qilishga majbur etdi.
