T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Ma’lumotlar  bazasini  boshqarish  tizimi  –  MBBT 
(Database 
management system – 
DBMS
)
 – ma’lumotlar bazasini yaratish, uni boshqarish va 
foydalanishga  moʻljallangan  dasturiy  vositalar  toʻplami.  Bu  tizimning  asosiy 
maqsadi  –  GATga  kiritilayotgan  ma’lumotlarni  toʻgʻri  joylashtirish  va  bosh-
qarishdir.  Jumladan,  ma’lumotlar  turli  xil  koʻrinishda  boʻlishi  mumkin  (jadval, 
raqamli tasvir, video, ovoz va boshqalar) va tizim bu  ma’lumotlarni GATga mos 
holda qayta ishlashi kerak. Bundan tashqari, tizimning asosiy vazifalaridan biri bu 
boshqa  turdagi  MBBTlar,  jumladan  dBASE,  Foxbase,  Informix,  Ingres,  Oracle, 
Sybase  kabi  tizimlardagi  oʻzaro  ma’lumotlar  almashinuvini  amalga  oshirishdan 
iboratdir. 
Skaner
  (
scanner
)  –qogʻozdagi  tasvirni  kompyuter  xotirasiga  avtomatik 
tarzda  kiritish  uchun  uni  rastr  formatga  oʻtkazuvchi  qurilma  hisoblanadi  (1.3-
rasm).  Odatda,  bunday  tasvirlarning  aniqligi  yuqori  (300  –  600  dpi)  boʻladi. 
Skanerlar  planshetli  (
flatbed  scanner
),  barabanli  (
drum  scanner
),  gʻildirakli 
(
sheetfeed  scanner
)  va  qoʻl  yordamida  boshqariluvchi  (
handheld  scanner
)  kabi 
turlarga boʻlinadi. Oxirgi turdagi skanerlarning skanerlash formati chegaralangan. 
Shu bilan bir qatorda skanerlar aerokosmik apparatlarga oʻrnatilib, Yerning ustki 
qismini tasvirga olishda ham qoʻllaniladi.