T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

Gidrom exanizatsiya jihozlari
G idrom exanizatsiya-yer 
qazish 
ishlarini 
suv 
yordamida 
bajarishdan iborat bo‘lib, 
bunda barcha texnologik jarayon- 
la r-g ru n tn i qazish, uni olib ketish va jo y lash-kom pleks mexani- 
zatsiyalashgan va bir vaqtning o‘zida uzluksiz bajariladi. Bu usul 
bilan to‘g‘onlar. dambalar, kanallar, suv havzalari va suv omborlari, 
suv osti kotlovani va handaklar, shosse va tem ir y o i polotnolari 
quriladi, daryo, kanal va suv xavzalari chuqurlashtiriladi, ular 
orqali turli xil kom munikatsiyalar olib o‘tilganda ularning qirralari 
qirqiladi, qurilish ishlari uchun qum va shag'al qazib olish ishlarida 
keng qoilanadi.
275

---

4.38-rasm.
Gidrom onitor usulida gruntni ishlash sxemasi.
Ana shu texnologik jarayonlarni bajarish uchun zarur bo‘lgan 
qurilm a va m exanizm lar gidrom exanizatsiva jihozlari hisoblanadi. 
Bular ikki xil, ya'ni grunt qaziydigan va hosil b o ig an suv hamda 
grunt aralashmasi (rulpa)ni olib ketadigan jihozlarga bo‘linadi.
Bu usulda grunt qazishni gidromonitorlar va zemlesos snaryadlar 
yordamida bajariladi.
Gidromonitorlar yuqori bosimli. yuqori tezlikli suv oqimi hosil 
qiladi va uni ochiq qazilm aning kerakli joyiga yo‘naltiradi.
Gidromonitor usuli quyidagilarni o‘z ichiga oladi (4.38-rasm): 
daryo, kanal, suv ombori, suv havzasi yoniga o‘rnatilgan nasos 
stansiyasi 1 dan quvur 
2
orqali suv gidromonitor 3 ga keladi. 
Gidromonitor yuqori bosim va tezlik ostida suvni qazilm a 4 ga 
yo'naltiradi.
G runt suvning bosimi ta’sirida maydalanadi (yemiriladi) va 
suv bilan aralashadi. Hosil bo‘lgan pulpa quvuri 5 orqali zumpfer 
6 
ga oqib tushadi. Zumpfer yonida zemlesos stansiyasi 7 o‘rnatilgan 
(haydash gidrotransporti bilan jihozlangan gidromonitor usuli), u esa
276

---

pulpani surib, magistral 
8
orqali tindirish kartasi 9 ga haydab beradi. 
Kartada gruntdan tozalanib ajragan suv quduq orqali, suv tashlash 
quvuri va suv olib ketish kanali bo‘ylab suv xavzasiga qaytib boradi.
Gidromonitor (4.39-rasm) alm ashtiriladigan qo‘ndirm a 7 larga 
ega b o ig an stvol 
8
, pastki burilmaydigan 3 va yuqorigi buriladigaii 
5 tirsaklar hamda stvol n't boshqarish 
m exanizm idan iborat. 
SirpangMch 11 yoki o‘zi yurar gusenitsali shassiga olitatilgan pastki 
tirsakka I ... 2 MPa bosim ostida, haydash truboprovodi orqali, 
gidrom onitorning ish unumiga moslab nasosdan suv yuboriladi. 
Stvol va qo‘ndirm a yordam ida suvning dam (napori)i tezligi katta 
va yuqori bosimli suvga aylanadi. G runtlarnm g kategoriyasiga 
qarab, suvning eng maqbul tezligi qum uchun sekundiga 
10
... 
12
m, 
qumloq va qumoqlar uchun 18... 25 m va o 'rta ham da og‘ir tuproqlar 
uchun 30... 35 m ni tashkil etadi.
Stvolning planda 360° ga burilishi gorizontal oshiq-moshiq 
sharnir