T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

0 ‘zbekistonda YAMMning ashyoviy-buyum tarkibi 
(joriy  bozor baholarida)  1
K o 'rs a tk ic h -
1999
2000
2001
2002
lar
M lrd .
s o 'm
%
M lrd .
s o 'm
%
M lrd .
s o 'm
%
M lrd .
s o 'm
%
YAMM  shu
2128.7
100.0
3194.5
100.0
4925.3
100.0
7469.3
100.0
jumladan: 
•   tovarlar
1070.5
50.2
1614.2
50.5
2467.5
50.1
3719.7
49.8
•   xizm atlar
772.4
36.4
1173.9
36.8
1871.6
38.0
2875.7
38.5
Ishlab chiqarish b irto m o n d a n  qiym atning vujudga  kelishi va boshqa tom ondan 
naflilikning yaratilish jarayonidir.
Ayriboshlash jarayonida m ahsulotlar va iqtisodiy resurslar tovar shaklini olib, ishlab 
chiqaruvchidan  iste’m olchiga  o’tadi.  Ayriboshlash  ishlab  chiqarish  va  iste’m olni 
bog'lovchi bo’g'in hisoblanadi.
Ayriboshlash  shakllari:
mahsulot ayriboshlash-bunda bir m ahsulot boshqasiga 
m a’lum  m iqdoriy  nisbatlarda  ayriboshlanib,  u  barter 
ayriboshlash  deyiladi.___________________________
tovar  ayriboshlash-bunda  m ahsulot  (xizm at)-  lar 
pul  vositasida,  oldi-sotdi yo'li  bilan  ayriboshlash 
qilinadi.
1  Sotsialno-ekonom icheskoe polojenie Respubliki Uzbekistan za 2002 god.  Toshkent, 
2003.  8-bet.
22

---

shaxsiy is te 'm o l-b u n d a  iste’m ol tovarlari va xizm atlar bevosita iste’mol 
qilinadi.
Iste'm ol  ishlab  chiqarish  natijalaridan  foydalanish  jarayonini  anglatadi.  Iste’mol  o'z 
xususiyatlariga ko'ra ikki turga  ajratiladi:
Iqtisodiy  resurslar ishlab chiqarish jarayonida  uning  om illariga  aylanadi.
Ishlab  chiqarish  om illari  m ahsulot  yaratish  (xizm at  ko'rsatishjdagi  o'rniga  ko'ra  uch 
guruhga  ajratiladi:
Vlehnat vositalari va  m ehnat predm etlari birgalikda  ishlab chiqarish  vositalari deyiladi.
m ehnat vo sita la ri-in so n   m ehnat  predm etlariga  ta'sir qiladigan  barcha 
vositalardir (mashina,  m exanizm lar,  asbob-  uskunalar va  h.k.)
ishlab chiqarish  iste’m o li-b u n d a   investitsion tovarlar bilvosita  iste’mol 
qilinadi, ya'ni ular ishlab chiqarish jarayonida foydalanilib, kishilar uchun 
zarur  bo'lgan  hayotiy  vositalar  yaratiladi.
mehnat predm etlarinnsonning maqsadga muvofiq faoliyati o'zlashtirishga 
qaratilgan barcha narsalardir. Mehnat predm etlari tabiatda tayyor holda 
yoki  oldingi  davrdagi  m ehnat  m ahsuli  (xom  ashyo  shaklida)  bo'lishi 
mumkin.
ishchi kuchi -in sonning mehnat qilish layoqati bo'lib, ishlab chiqarishning 
asosiy va zaruriy shartidir.  Shu sababli,  u ishlab chiqarishning shaxsiy 
omili deb ham ataladi. Ishchi kuchi ishlab chiqarishning boshqa omillarini 
o'zaro biriktirib,  ularni  harakatga  keltiradi.
Ishlab  chiqarilgan  m ahsulotlar  va  iqtisodiy  resurslar taqsim lash  jarayonidan  o'tadi. 
M ahsulot taqsim lanishi natijasida undagi ishlab chiqaruvchilar, m ulk va resurs egalari 
hamda davlat ulushi aniqlanadi.  Iqtisodiy resurslar m am lakat hududlari va korxonalar 
o'rtasida  ularga bo'lgan talabni hisobga  olgan  holda taqsim lanadi.
23

---