T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

3-§. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish 
hamda  uning  0 ‘zbekistondagi xususiyatlari
M u lk c h ilik   m a s a la s in i  hal  q ilish  
b ozorni  v u ju dg a   ke ltirishg a  
qaratilgan  butun tadbirlar tizim ining  tam al toshi bo'lib xizm at q iladi” 1  .
Mulkni  davlat tasarrufidan chiqarish -  bu davlat m ulki  hisobidan boshqa  nodavlat 
m ulk  shakllarini vujudga keltirishdir.
Xususiylashtirish -  bu davlat m ulkiga egalik huquqining davlatdan alohida shaxslarga 
o'tishidir.
M ulkni davlat tasarrufidan  chiqarish  yo'llari:
•   davlat korxonasini  hissadorlik jam iyatlariga  aylantirish;
•   davlat korxonasini jam oa  m ulkiga  aylantirish;
•   davlat m ulkini  cheklar (vaucher)  bo'yicha  fuqarolarga  bepul 
berish;
•  m ulkni ayrim  tadbirkor va  ish  boshqaruvchilarga  m a’lum  shartlar 
bo'yicha  berish;
•  chet elliklarga  sotish yoki  qarz hisobiga  berish;
•  davlat m ol-m ulkini kim oshdi savdosi orqali sotish.
M ulkni  davlat  tasarrufidan  chiqarish  usullari: 
—►  •   pulli yoki haqini to'lash orqali;
-> ■   •   pulsiz yoki tekin;
—►  •   imtiyozli.
O'zbkistonda  m ulkni  davlat  tasarrufidan  chiqarish  va  xususiylashtirishga  bo'lgan 
yondashuvning  xususiyatlari:
•   dasturlar asosida  bosqichm a-bosqich am alga  oshirilishi;
#  m aqsadli va m anzilli (adresli) yo'naltirilganligi;
•   to'lovliligi.
O'zbekistonda  davlat m ulkini  xususiylashtirishning  ziga  xos jihatlariZ:
•  xususiylashtirish am alga  oshirilayotgan  islohotlarning  ichki m antiqiga 
bysundiriladi;
•   xususiylashtirish jarayoni davlat tom onidan  boshqariladi;
•   xususiylashtirishni  huquqiy-m e’yoriy jihatda  ta ’m inlashda  qonunlarga  rioya 
etiladi.
1  Karim ov I.A.  Vatan sajdagoh  kabi  m uqaddasdir.  T.Z.T.:  «O’zbekiston»,  1996,  202- 
bet.
2  Qarang:  Karim ov  I.A.  O 'zbekiston  buyuk  kelajak sari.  T :  "O'zbekiston",  1999,  210- 
225-betlar
39

---

O 'z b e k is to n d a   m u lk n i  d a v la t  ta s a r r u fid a n   c h iq a r is h   va   x u s u s iy la s h t ir is h  
b o s q ic h la r i
 
1 -b o s q ic h .  K ic h ik   x u s u s iy la s h tir is h   b o s q ic h i  (1992-1993  y illa r)
u y -jo y   fo n d i,  s a v d o ,  u m u m iy   o v q v tla n is h ,  m a h a lliy   s a n o a t  va 
x iz m a t  
k o 'r s a t is h  
s o h a la r id a g i 
k ic h ik  
k o r x o n a la r  
x u s u s iy la s h tir ild i;  
s a n o a t  ( y e n g il,   m a h a lliy ) ,   t r a n s p o r t ,   q u r i l i s h   v a   b o s h q a  
ta rm o q la rd a g i  a y rim   o 'rta   va   y ir ik   k o rx o n a la r  ija ra   h a m d a   ja m o a  
k o r x o n a la r ig a ,  
y o p iq  
t u r d a g i  a k s io n e r lik   ja m iy a t l a r ig a  
a y la n tirild i.
 
►#  2 -b o s q ic h   (1994-1995  y illa r):
d a v la t  m u lk c h ilig id a g i  o 'r ta   va   y ir ik   k o r x o n a la r   h is s a d o r lik  
ja m iy a tla rig a   a y la n tir ild i;
o c h iq   tu rd a g i  a k s io n e rlik   ja m iy a tla ri  v u ju d g a   k e ltir is h   va   d a v la t 
m u lk in i  ta n lo v   a s o s id a   s o tis h   a m a liy o ti  jo r iy   q ilin d i;
- 
t u r li  m u lk c h ilik k a   a s o s la n g a n   k ic h ik   va   o 'r t a   x u s u s iy   b iz n e s  
k o rx o n a la ri  ta s h k il  q ilin a   b o s h la n d i.
 
3 -b o s q ic h   (y a k u n lo v c h i  b o s q ic h ,  1996  y ild a n   b o s h la b ):
d a v la t  ro 'y x a tig a   k irm a g a n   b a rc h a   o b ’e k t  va   k o rx o n a la r  d a v la t 
ta s a rr u fid a n   c h iq a rila   b o s h la n d i;
y o p iq   tu rd a g i  a k s io n e r lik   ja m iy a tla r i  k e n g   a h o li  q a tla m i,  s h u  
ju m la d a n ,  c h e t  el  k a p ita li  is h tir o k in i  ta ’m in la y d ig a n   o c h iq   tu rd a g i 
ja m iy a tla rg a   a y la n tir ilib   b o rild i.
H ozirgi  b o sq ich da   iq tis o d iy o tn i  e rk in la s h tiris h   b ilan  b irg a likd a : 
“Xususiylashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish, bu borada haqiqiy 
m ulkdorlar sinfmi shakllantirish,  bu jarayonga tarm oqning asosini tashkil 
qiluvchi  korxonalarni jalb  etish” 1  islohotlarni chuqurlashtirishda alohida 
aham iyatga ega bo'ladi.