T oshkent moliya instituti

Valyuta kursi o’zgaruvchan bo’lishi kerakmi yoki uni aniq belgilash zarurmi?
Iqtisod o’zgaruvchan va aniq qayd etilgan valyuta kurslari asosida qay tarzda ishlashini tahlil qilgan holda, qaysi tuzum afzal ekanligini tekshirib ko’ramiz.
Har xil valyuta kurs tizimlarining salbiy va ijobiy tomonlari
O’zgaruvchan valyuta kursining asosiy dalillaridan biri u pul siyosati boshqa maqsadlarda ham foydalanishga imkon berishidir. Aniq qayd etilgan narxlar ostida esa, pul siyosati faqatgina yagona maqsadda, ya’ni valyuta kursini qayd etilgan darajada ushlab turishi hisoblanadi. Bundan tashqari valyuta kursi makroiqtisodiy o’zgaruvchanliklarning biri hisoblanib, bunda pul siyosatiga yaxshigina ta’sir o’tkazishi mumkin. O’zgaruvchan valyuta kursining tizimi pul siyosat arboblarining boshqa maqsadlarni amalga oshirish, ya’ni mehnat bozorini va narxlarni barqarorlashtirishda qo’llashi uchun imkoniyat beradi. Qayd etilgan valyuta kurslari tarafdorlari valyuta kurslarining barqaror emasligi xalqaro savdoni qiyinlashtiradi,-degan fikrni ilgari surishdi.
Dunyo 1970 yillar boshida Bretton – Vuds tizimini tark etgandan boshlab, har ikkala, haqiqiy va shartli valyuta kurslari o’ta o’zgaruvchan bo’lib qoldi.
Ba’zi iqtisodchilar ushbu o’zgaruvchanlikni xalqaro sarmoyadorlarning mantiqsiz va beqaror spekulyatsiyasi sifatida tanqid qila boshladi.
Biznes ahli o’zgaruvchanlik o’ta xavfli, chunki u mamlakat iqtisodida beqarorlikni tashkil qilib, xalqaro biznes tranziktsiyasini yuzaga keltiradi - deya e’tiroz bildira boshladilar. Bundan tashqari, kurs valyutasining o’zgarishiga qaramasdan dunyo savdo miqdori aynan o’zgaruvchan valyuta kursi ostida ko’tarilishni davom ettiradi. Qayd etilgan valyuta kurslari narxi tarafdorlari aniq qayd etilgan valyuta kurslari, xalqning pul hokimiyati tartibini saqlab, pul hajmining o’ta oshib ketishini oldini oladi - deya fikr bildirdilar.
Bundan tashqari, bu erda markaziy bank amalga oshirishi mumkin bo’lgan siyosiy qonun qoidalar mavjud. 15 bobda, masalan biz siyosiy qoidalarni, jumladan shartli GDP(yalpi ichki mahsulot) vazifalari, yoki inflyatsiya narxlarini muhokama qilgan edik. Qayd etilgan valyuta kurslari amaliyotga joriy etishda o’zining ijobiy tomonlariga ega. Ular boshqa siyosiy qoidalardan ko’ra osonroq hisoblanadi, chunki pul hajmi avtomat tarzda tenglashtiriladi, ammo ushbu siyosiy daromad ko’rish va ish bilan ta’minlashdagi beqarorlikni yuzaga keltirishi mumkin.
Amaliyotda, o’zgaruvchan va qayd etilgan narxlar o’rtasidagi tanlovimiz biz o’ylaganimizdek juda qiyin emas. Har ikkalasining ham o’ziga xos ijobiy salbiy tomonlari mavjud. Qayd etilgan valyuta kursi tizimi ostida, agar qabul qilingan valyuta kurslari boshqa maqsadlar bilan jiddiy to’qnashuvga uchrasa, mamlakatlar valyuta qiymatini o’zgartirishlari mumkin. O’zgaruvchan valyuta kurslari tizimi ostida mamlakatlar pul hajmini oshirish yoki shartnomalash jarayonlarini hal qiluvchi, shuningdek valyuta kurslari uchun rasmiy va norasmiy maqsadlarda foydalanish mumkin.
Biz kamdan kam holatlarda valyuta kurslari haqiqatdan ham to’liq qayd etilgan yoki to’liq o’zgaruvchanligini ajrata olamiz. Buning o’rniga har ikkala tizim ostida, valyuta kurslarining bir maromda ekanligi Markaziy bankning eng asosiy maqsadlaridan hisoblanadi.