T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 394 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
17-rasm. Kristall panjara atomlari potentsial energiyalarining ko‘rinishi 
Kristall uchun bu energiya panjara parametriga teng davriy funktsiyadir, chunki 
elektron energiyasi uni bir atomdan ikkinchisigi o‘tishida qaytarilib turadi. 

U
– qo‘shni 
atomlarning ta’sirini inobatga oluvchi qo‘shimcha haddir.
Agarda– ifodada qo‘shimcha hadni inobatga olmasak, alohida atomdagi elektronning 
to‘lqin funktsiyasini va energiyasini quyidagicha tasvirlash mumkin: 
,
E = E
a
( n,ℓ )
bu yerda 
n, ℓ
- atomdagi elektronning energiyasini aniqlovchi bosh va orbital kvant 
sonlaridir. 
Kristall va alohida atomdagi elektronning energetik sathlari orasidagi 
farq quyidagidan iborat. Agarda alohida atomdagi 
E
a
(n,ℓ)
energetik sath yagona bo‘lsa, 
N
ta 
atomlardan tashkil topgan kristallda bu energetik sath
N
marta takrorlanadi. Boshqacha 
qilib aytganda, atomdagi har bir energetik sath kristallda 
N
karra aynigan bo‘ladi.
Endi potentsial energiyadagi 

U
qo‘shimcha hadni ko‘rib chiqamiz.
 
18-rasm. 
Kristall panjara shakllanishida energetik sohalarning hosil bo‘lishi 
Xuddi shunday tasvir Mendeleev jadvali2 - guruhining asosiy elementlarida ham hosil 
bo‘ladi.
Olmos tuzilishli ximiyaviy elementlarda energetik sohalar hosil bo‘lishi boshqacha kechadi 
(
18 - rasm
). Bu yerda 
s
– va 
p 
– energetik sathlardan hosil bo‘lgan sohalar bir-biri bilan 
to‘sishib, 2 ga ajraladi, ularning har birida bitta 
s
va uchta 
p
– holat mavjuddir (
sr
3
– gibrid 
a



a 
Ua 

---