T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 386 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
olib keladi. Qattiq jismning to‘g‘ri ichki tuzilishi 
fazoviy panjara
yoki 
kristall panjara
deb 
ataladi.
 
8-rasm. Atomlar orasida mustahkam muvozanat holatining hosil bo‘lishi 
Demak, kristallarda atomlarning joylashishi, ularni fazoviy davriylik yoki translyatsiyaviy 
simmetriyalik xossasiga ega bo‘lishiga olib keladi. Fazoviy davriylik ikki xil uchraydi: 1. 
Brave translyatsion panjarasi
2. 
Asosli panjara
. 
Har qanday kristallda bir tekislikda yotmagan uchta bosh yo‘nalishlar mavjud, bu 
yo‘nalishlarda bir xil vaziyatdagi qo‘shni atomlar orasidagi masofalar 
vektorlar 
orqali belgilanadi. Cheksiz kristall panjarani har bir 
yo‘nalishlarda, ularga karrali 
masofaga siljitish kristall panjaraning vaziyatini o‘zgartirmaydi. 
Shuning uchun 
vektorlar translyatsiyaning eng kichik vektorlari yoki masshtab 
vektorlar deb ataladi, ularning sonli kattaliklari 
translyatsiya davrlari
deb ataladi. 
Uchta bosh yo‘nalishlarda yotgan qandaydir tugunni parallel ko‘chirish natijasida 
hosil qilingan panjara translyatsiya panjarasi yoki 
Brave panjarasi
deb ataladi. 
vektorlar asosida qurilgan eng kichik parallelepiped kristallning eng kichik katagi yoki 
elementar yacheykasi
deyiladi.
Barcha elementar yacheykalarning hajmi
ga teng bo‘ladi. 
Kristall panjarasida atomlarning markazlari joylashgan nuqtalar – 
tugunlar
, ular orasidagi 
soha 
tugunlararo soha
deb ataladi.
 
c
b
a



,
,
c
b
a



,
,
c
p
b
n
a
m
r







c
b
a



,
,
c
b
a



,
,
]
[
0
c
b
a
V






---