T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 369 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Gazning bajargan ishi. Gazning hajmi o‘zgarganda, uning tashqi kuchlarga qarshi 
bajargan ishini ko‘rib chiqamiz. Silindr idish ichidagi, porshen ostidagi gaz kengayganda
porshenni kichik
masofaga suradi va gaz tashqi kuchlarga qarshi ish bajaradi:
,
bu yerda S – porshen yuzasi, 
– gaz hajmining o‘zgarishi. Hajmi V
1
dan V
2
qiymatga 
o‘zgarganda bajarilgan to‘la ishni (46.1) - ifodani integrallash 
orqali topamiz :
 1-rasm. Porshen ostidagi gaz hajmining o‘zgarishi
Gaz bosimining ixtiyoriy o‘zgarishidagi bajarilgan ish grafigi
Integrallash natijasi gaz bosimi va hajmining bir-biriga bog‘liqligi bilan belgilanadi va P(V) 
ga bog‘liq bo‘lgan egri chiziq ostidagi yuzaga teng bo‘ladi (
1 - rasm
). 
Gaz hajmi dV qiymatga oshganda, gazning bajargan ishi PdV ga teng bo‘ladi, ya’ni rasmda 
shtrixlangan yuza qiymatiga teng bo‘ladi. 
Issiqlik sig‘imi 
Moddaning solishtirma issiqlik sig‘imi 1 kg moddani 1
0
ga isitishga sarf bo‘lgan issiqlik 
miqdoriga teng fizik kattalik bilan o‘lchanadi:
, 
Solishtirma issiqlik sig‘imi birligi J/kg.grad. ga teng.
Molyar issiqlik sig‘imi 1 mol moddani 1
0
ga isitishga sarf bo‘lgan issiqlik miqdoriga teng 
bo‘lgan kattalikka aytiladi:
, 
Solishtirma issiqlik sig‘imi molyar issiqlik sig‘imi bilan quyidagicha bog‘langan; 
, 
Issiqlik sig‘imini moddaning xarakteristikasi deb hisoblab bo‘lmaydi, chunki hajm yoki 
bosim o‘zgarmas bo‘lganda moddaning isish jarayonida uning issiqlik sig‘imi har xil 
bo‘lishi mumkin. Quyida har xil izojarayonlarda issiqlik sig‘imi qanday bo‘lishini qarab 

d
PdV
dl
S
P
dl
F
A








Sd


2
1
V
V
PdV
A
mdT
dQ
C

VdT
dQ
dT
dQ
m
C




C
C




---