T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

Lekin judayam kam odamlar bu oddiy moslama ortida fizik prinsiplar borligini anglab 
yetadi, bu uskuna zamonaviy fizikaning tuzilishlaridan biridir. 
Kvant nazariyasiga asosan, har bir kvantni faqat bitta elektron yutishi mumkin. Shu 
sababli, yorug‘lik ta’sirida katoddan ajralib chiqqan fotoelektronlar yorug‘lik jadalligiga 
proporsionaldir (fotoeffektning 
I
qonuni). 
Katodga tushayotgan foton energiyasi elektronni metalldan chiqish ishini (
A
) 
yengishga va chiqayotgan fotoelektronga 
kinetik energiya berishga sarf 
bo‘ladi. 
, (3) 
Bu ifoda tashqi 
fotoeffektning Eynshteyn tenglamasi
deb ataladi va fotoeffektning II va III 
qonunlarini tushuntira oladi. 
Eynshteyn tenglamasidan, fotoelektronning maksimal kinetik energiyasi tushayotgan 
nurlanish chastotasi oshishi bilan chiziqli o‘sib borishi va nurlanish jadalligiga bog‘liq 
emasligi ko‘rinib turibdi. 
2
/
2
max

m
2
2
max


m
A
h



---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 329 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Va bu Eynshteynga Nobel mukofotini olib kelgan. 
Yorug‘lik chastotasi kamayishi bilan fotoelektronning kinetik energiyasi pasayib, 
qandaydir kichik chastotada 
ν = ν
0
fotoeffekt kuzatilmaydi: 
,
(4) 
Ana shu 

0
chastota berilgan metall uchun 
fotoeffektning «qizil chegarasi»
 
bo‘ladi va faqat 
elektroning chiqish ishiga bog‘liq bo‘ladi. 
(2) -, (3) – va (4) – ifodalardan quyidagiga ega bo‘lamiz: 
, (5) 
Yorug‘lik bosimi. 
Eynshteynning yorug‘lik kvantlari to‘g‘risidagi gipotezasiga 
asosan, yorug‘lik diskret energiya portsiyalari – 
fotonlar
sifatida nurlanadi, yutiladi 
va fazoda tarqaladi.
Foton energiyasi 
ε
0
= hν
ga teng. Foton massasini uning energiyasi orqali ifodalash 
mumkin: 
,
(1)
 
Fotonni elementar zarracha deb hisoblasak, 
s
yorug‘lik tezligi bilan tarqalishi 
sababli, turg‘un massasini nolga teng, deb hisoblash mumkin. 
Fotonning impulsi
, (2) 
ga teng. 
h
A

0

)
(
0
0




h
eU
2
c
h
m



c
h
c
P





0

---