T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 235 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
, (7) 
va u 
so‘nish dekrementi
deb ataladi. Bu ifodaning logarifmi 
so‘nishning 
logarifmik 
dekrementi
deb ataladi: 
, (8) 
So‘nishning logarifmik dekrementi bir davr ichida amplitudaning nisbiy kamayishini 
xarakterlaydi, so‘nish koeffitsienti esa apmlitudaning birlik vaqt ichidagi nisbiy kamayishini 
ko‘rsatadi. 
Yuqorida ta’kidlangandek, so‘nish koeffitsienti 
r
qarshilik koeffitsientiga to‘g‘ri va 
tebranuvchi jismning massasiga teskari proportsionaldir. 
3 - rasm. Davriy bo‘lmagan aperiodik tebranish 
. 
(5) - ifodadan siklik chastota 
xususiy chastota - 
dan kichikligi ko‘rinib turibdi. 
Agarda muhitning qarshiligi juda katta bo‘lsa 
dir, ildiz ostidagi 
ifoda manfiy, tsiklik chastota esa mavhum bo‘ladi. Bu holatda jism davriy bo‘lmagan - 
aperiodik
harakat qilaboshlaydi (
3 - rasm
). 
 
Qarshilikli elektromagnit zanjirdagi erkin so‘nuvchi tebranishlar 
Kondensator, g‘altak va qarshilikdan iborat bo‘lgan har qanday zanjirda 
elektromagnit so‘nuvchi tebranishlar sodir bo‘ladi. Shunday zanjir 104 - rasmda 
tasvirlangan. 
 
4 - rasm. Qarshilikli elektromagnit zanjiri.
Agar kondensatorni zaryadlasak va zanjirni o‘z holicha qoldirsak, unda so‘nuvchi 
elektromagnit tebranishlar sodir bo‘ladi. Chunki tok zanjir bo‘yicha qarshilik qismidan 
o‘tayotganda elektr energiyasi issiqlik energiyasi ajralib chiqishiga sarf bo‘ladi. Shu 
sababli, konturdagi energiya zahirasi va tebranishlar amplitudasi asta - sekin kamaya boradi, 
natijada tebranishlar so‘na boshlaydi. 
 



e
T
t
A
t
A


 









e
T
t
A
t
A
ln
ln
0





0

0



2
2
0




---