T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 226 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
17-MA’RUZA: TEBRANMA HARAKATLAR 
 
REJA: 
 
1.
 
Tebranishlarni qo’shish 
2.
 
So’nuvchi mexanik va elektromagnit tebranishlar 
3.
 
Tebranishlarning so’nish koeffitsiyenti 
4.
So’nishning logarifmik dekrementi va tizimning aslligi
Tebranishlarni qo‘shish 
Ayrim tebranuvchi tizimlarda jism bir vaqtning o‘zida bir necha 
harakatda qatnashishi mumkin. Shunday tizimlardan biri quyidagi 94 - rasmda keltirilgan. 
m
massali jism rasm tekisligida 
uzunlikdagi oddiy mayatnik singari tebranadi. 
Shu tekislikka perpendikulyar yo‘nalishda esa, 
uzunlikdagi mayatnik kabi tebranadi. 
Shu sababli, jismning natijaviy harakatini aniqlash zarur bo‘ladi. 
Quyida garmonik tebranishlarni qo‘shishning ayrim hollarini ko‘rib chiqamiz. 
1 - rasm. M massali jismning bir-biriga perpendikulyar tekisliklardagi tebranishi. 
1) Bir yo‘nalishdagi tebranishlarni qo‘shish. 
Jism chastotalari bir xil, amplituda va fazalari farq qiladigan ikkita
,
, (1) 
tebranishlarda ishtirok etadi, deb hisoblaymiz. Tebranishlarni vektorlar diagrammasi 
usulidan foydalanib qo‘shish qulaydir (
2 - rasm
). 
va 
vektorlar bir xil 
burchak 
tezlik bilan aylanishlari sababli, fazalar siljishi doimo o‘zgarmasdir. Natijaviy tebranish 
tenglamasi quyidagichadir: 
, (2) 
1

2

)
sin(
1
1
1




t
A
y
)
sin(
2
2
2




t
A
y
1
A

2
A


)
sin(
2
1






t
A
y
y
y

---