T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 352 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Ideal gazni harakterlovchi kattaliklar, bu uning massasi, bosimi, hajmi va temperaturasidir 
 
17 asrning
boshlarida olimlar gaz qonunlarini va o’zgarmas kattaliklarni o’rganib 
chiqishgan 
Temperatura –
moddaning isitilganlik darajasini ko‘rsatuvchi fizikaviy kattalikdir va 
makroskopik tizimning termodinamik muvozanat holatini xarakterlaydi. 
O‘lchov va og‘irlik birliklari bo‘yicha 
1968 yilda
o‘tkazilgan Bosh konferentsiya qaroriga 
binoan, hozirgi vaqtda ikkita temperatura shkalasini qo‘llash mumkin: 
Termodinamik temperatura shkalasi (Kelvin birligida - K);
Xalqaro amaliy temperatura shkalasi (Tselsiy graduslarida, 
0
S). 
Xalqaro amaliy temperatura shkalasida suvning qotish va qaynash temperaturalari 
0
S va 100 
0
S deb olingan va ular shkalaning reper (tayanch) nuqtalari deb ataladi. 
Termodinamik temperatura shkalasi bitta reper nuqta bilan aniqlanadi – bu suvning gaz, 
suyuqlik va qattik fazaviy holati bilan bog‘liq uchlik nuqtasidir. Termodinamik temperatura 
shkalasida bu reper nuqta 
273,15 K
ga tengdir. 
1 Kelvin suvning uchlik nuqtasi termodinamik temperaturasining 1/273,15 qismiga tengdir.
Tselsiy gradusi va Kelvin birliklari bir-biri bilan quyidagicha bog‘langan: 
T = 273,15+t 
T = 0 Kelvinning nol qiymatiga tengdir.
Solishtirma hajm 
– birlik massa hajmidir. Jism birjinsli bo‘lganda uning zichligi 
o‘zgarmas bo‘ladi, ya’ni 

=const. Bu holda 
Tizim holati parametrlari ba’zi paytlarda o‘zgarishi mumkin. Termodinamik tizimda 
holat parametrlaridan biri o‘zgarishi bilan bog‘liq har qanday o‘zgarishlar termodinamik 
jarayon deb ataladi. Agarda holat parametrlari vaqt bo‘yicha o‘zgarmas bo‘lsa, makroskopik 
tizim termodinamik muvozanat holatda, deb hisoblanadi.