T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Muhabbat  va  nafrat. 
Muhabbat  inson  axloqiy  hayoti- 
ning  cho‘qqisi,  komillik  belgisi,  muhabbat  —  oliy  tuyg‘u,  shu 
ma’noda  u  oliy  tushuncha.  Muhabbat  bosh  mezoniy  tushuncha
1 Arastu.  Axloqi kabir.  — Т.:  Sharq,  2005.  -   123  b.
275

---

sifatida  deyarli  barcha  asosiy tushunchalarda va  tamoyillarda  o‘z 
«hissa»siga  ega.  Shu  jihatdan  atoqli  tasavvufshunos  Najmiddin 
Kornilov:  «Juda  ko‘p  irfoniy  tushuncha  —  istilohlarning  sharhi 
muhabbatga  borib  taqaladi»,  -   der  ekan,  ayni  haqiqatni  aytadi1. 
Na  ezgulikni,  na  yaxshilikni,  na  vatanparvarlikni,  na  insonpar- 
varlikni  muhabbatsiz  tasavvur etib bo‘lmaydi.
Muhabbat  ham,  axloqshunoslikdagi  ko‘pgina  tushuncha- 
lardek,  «juftlik»  xususiyatiga  ega,  uning  ziddi  —  nafrat.  Nafrat 
tushunchasi,  albatta,  muhabbat  singari  keng  qamrovli  emas.  U 
aksil  muhabbat  tarzida  namoyon  boladi,  obyektdan  chetlashish- 
ni,  undan  begonalashishni  taqozo  etadi.  Hazar,  jirkanch  hissi 
nafratning  kundalik  turmushdagi  tor,  «mayda»  ko‘rinishidir. 
Nafratning ularga nisbatan  «yirikligi»  uning  ijtimoiy hodisa  sifa­
tida  mavjudligidir.
Ezgulik  va  yovuzlik.  Ezgulik  —  eng  muhim  axloqiy  kat- 
egoriyalardan  biridir.  Ezgulik  inson  faoliyatining  asl  mohiyati- 
ni  anglatadi.  Shu  nuqtayi  nazardan  ezgulik  insonga  eng  kuchli 
ma’naviy  lazzat  bag‘ishlaydigan,  uni  ijtimoiy  shaxsga  aylantirib, 
haqiqiy baxtga olib boruvchi fazilat;  shaxsni komillikka jamiyatni 
esa yuksak taraqqiyotga yetkazuvchi qadriyat sifatida baholanadi. 
Ezgulikning  o‘ziga  xos  xususiyati  shundaki  u  insonning  axloqiy 
faoliyati tufayli  muayyanlashadi va bevosita  axloqiy xatti-harakat 
natij saida yuzaga chiqadi.  Bundan tashqari ezgulikda manfaatdan 
ko‘ra  umummanfaat  ustuvor hisoblanadi.
Ezgulik yuksak  axloqiylik  sifatida jamiyatning  ijtimoiy taraq- 
qiyot hodisasi  nuqtayi  nazaridan bir qator xususiyatlarga  ega.  U:
—  stixiyali  ko‘r-ko‘rona  ishlar  emas,  balki  insonning  shaxsiy 
manfaatlaridan jamiyat  va  xalq  manfaatining  yuksakligiga  asos- 
langan oqilona xatti-harakatlar natijasi;
—  majburiylik  emas,  balki  vijdon  amri  bilan  amalga  oshiri- 
ladigan axloqiy  voqelik;
—  inson  axloqiy  idealiga  muvofiq  keladigan  real  axloqiy  mu- 
nosabatning  ijobiy mazmuni;
1  Kornilov N.  Tasavvur.  1-kitob.  -   Т.:  Yozuvchi,  1996,— 48  b.
276

---

-  
inson  ziynati  va  yuksak  qadriyatga  aylangan  ijtimoiy  ho- 
disa.
Ezgulik barcha  muqaddas  kitoblarda yetakchi  o‘rinni  egallay- 
di.  Jumladan  «Avesto»da  Ezgu  o‘y,  ezgu  so‘z,  ezgu  a’mol  uchligi 
zardushtiylikning mohiyatini  anglatadi.  Yovuzlik ezgulikka qara- 
ma-qarshi tushuncha bo‘lib zardushtiylik ta’limotiga ko‘ra yovuz­
lik sabablari va uning oqibatlari narsa-hodisalarning mohiyatidan 
kelib chiqadi. Yovuzlikni bartaraf etishda iymon-e’tiqodli kishilar 
katta jonbozlik ko‘rsatishi  da’vat  etilgan.
Ezgulik va yovuzlik juftligida har ikki tamoyil bir-birini tamo- 
mila  inkor  etibgina  qolmay,  ular  o‘rtasida  hayot-mamot  kurashi 
ketadi va bu  abadiy kechadigan jarayon sifatida olamni harakatga 
keltiruvchi  kuch  sifatida  namoyon  bo‘ladi.  Ezgulikning  ma’no- 
mohiyati yovuzlikka qarshi kurashda o‘z ifodasini topadi.  Ezgulik 
axloqiy barkamollik negizidir.  Ezgulik ijtimoiylik xususiyati bilan 
muhim ahamiyatga ega.  Ezgulik amaliyotda qahramonlik, vatan- 
parvarlik,  insonparvarlik,  jasurlik  tamoyillarini  ham  o‘z  ichiga 
oladi.  Ezgulik  ijtimoiy,  shaxsiy  xulq-atvor  va  xatti-harakatni 
ma’naviy jihatdan baholashning  muhim mezonidir.