T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

ANALOGIYA 
— (grek.  — moslik,  o‘xshashlik)  bavosita xulosa 
chiqarishning  bir turidir.  Deduktiv  xulosa  chiqarishda  fikr umu- 
miylikdan juziylikka qarab,  induksiyada juziylikdan umumiylikka 
qarab  harakatlansa,  analogiyada  bir juziy  holatdan  boshqa juziy 
holatga  qarab  harakatlanadi.
Analogiyada  predmetlarning  o‘xshash  xossalariga  asoslanib 
xulosa  chiqariladi.  Tabiat  va  jamiyatda  obyektiv  turli-tum anlik 
bilan  bir  qatorda,  obyektiv  o‘xshashlik  ham  mavjud.  Ular  inson 
ongida  o‘z  ifodasini  topadi.  Obyektiv  reallikning  turli  sohalariga 
oid qonun va qoidalar tuzilishi jihatidan o‘xshash  bo‘lsa,  ular aks 
ettirgan voqelikdagi turli narsa va hodisalar ham  ma’lum m a’noda 
o‘xshash bo‘ladi.
Analogiya vositasida bir predmetdan  (modeldan)  boshqa pred­
metga  (prototipga)  axborot  o‘tkaziladi.  Xulosa  asoslari  modelga, 
xulosa  prototipga  taalluqli  boladi.  Masalan,  Imom  G ‘azzoliy 
«Kimiyoi  saodat»  asarida  dil  (ko‘ngil)ni  badan  mamlakatining 
podshohi,  aqlni esa uning vaziriga qiyoslab,  «podshoh — Dil vazir
-   Aqlning maslahati birla ish qilsa,  shahvat va g‘azabni vazir Aql- 
ga bo‘ysundirsa,  badan mamlakati  (inson)  saodatga erishadi. Agar 
Dil  vazir  Aqlni  shahvat  va  g‘azab  ilgida  asir  qilsa,  badan  mam-
242

---

lakati vayron bo‘lib, podshoh Dil ham asir bo‘lib, badbaxt va halok 
l)o‘lg‘usidir»1,  — deb  yozadi.  Analogiya  bo‘yicha  xulosa  chiqarish 
boshqa xulosa  chiqarishlar kabi  asos,  xulosa va  asos bilan hamda 
xulosa oltasidagi mantiqiy aloqadan iboratdir.  Uning xulosasi eh- 
limoliy  shaklda  bolib,  keyingi  tekshirishlarni  talab  qiladi.  Aniq 
asoslardan ba’zan  aniq,  ba’zan  ehtimoliy xulosa  chiqadi.
Analogiya  o‘zining  obyektiv  asosiga  ega.  Bular  predmetlar, 
ularning  xossalari  o‘rtasidagi  aloqa  va  munosabatlardir.  Mo- 
deldan  prototipga  o‘tkazilayotgan  axborotning  tabiatiga  k o la 
analogiyaning  ikki  turi  farqlanadi:  xususiyatlar  analogiyasi  va 
munosabatlar analogiyasi.
Xususiyatlar analogiyasida ikki yakka predmet yoki bir turda- 
gi  ikki  predmetlar  sinfi  o‘xshash belgilariga k o la   o‘zaro  taqqos- 
lanadi.  0 ‘xshash  belgilarga  asoslanib,  birida  mavjud  bolgan 
belgining  boshqasida  ham  b olishi  mumkinligi  haqida  xulosa 
chiqariladi.
0 ‘xshatilayotgan predmetlarni A va В harflari bilan,  belgilarni
a,  b,  с  harflari  bilan  ifoda  qilsak,  xususiyatlar  analogiyasini  qu- 
yidagi  formula orqali  ifodalash  mumkin:
Sj  -  Pv  P2,  P3,  P4,  belgilarga  ega.
S2  -  Pj,  P2,  P3,  belgilarga  ega.
Demak,  S2  -  P4 belgisiga  ega.
Misol:
Oiladagi  kelishmovchiliklar  mehrni  yo‘qotadi,  oila  a’zolarini 
beobro1  qiladi,  ro‘zg‘orni  bebaraka  qiladi,  bolalar  tarbiyasiga 
e’tibor kamayadi.
Bu  oila  a’zolari  bir-biri  bilan  doimo  janjallashadi.  Ular  bir- 
biriga  mehrsiz,  mahallada  obro‘yi yo‘q,  ro‘zg‘ori bebaraka.
Demak,  ular bolalar tarbiyasiga  e’tiborsiz.
Munosabatlar  analogiyasida  ikki  predmet  o‘xshashligi  asosida 
emas,  ikki  predmet  oltasidagi  munosabatni  olganish  asosida
1 Abu  Xomid  G ‘azzoliy  Kimiyoi saodat.  -  Т.: Adolat. 2005. -  37-6.
243

---

boshqa  ikki  predmet  o‘rtasidagi  munosabat  haqida xulosa  chiqa- 
riladi.  Munosabatlar  analogiyasini  quyidagi  formula  bilan  ifoda- 
lash  mumkin:
A —