T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Toliqsiz  induksiyada 
birorta  belgining  bir  mantiqiy  sinfga  te­
gishli  predmetlarning bir qismiga  (bir nechtasiga)  xosligini  (yoki 
xos emasligi)  aniqlash asosida shu belgining berilgan sinfga man- 
sub  barcha  predmetlarga  xosligi  (xos  emasligi)  haqida  xulosa 
chiqariladi.
Ilmiy  induksiya
Ilmiy induksiyada bir sinfga mansub predmetlarda takrorlanuv- 
chi  belgining  mavjudlik  sababi  o‘rganiladi.  Toliqsiz  induksiya- 
ning bu turi hodisalarning sababini aniqlash va ularni ifoda etuv- 
chi  qonunlarni  ochishga  qaratilgani  uchun  ham  ilmiy  induksiya 
deb  ataladi.
Sababiy  aloqadorlikni  aniqlash  ilmiy  induktiv  xulosa  chiqa- 
rishda muhim ahamiyatga ega.  Sababiy aloqadorlikni  aniqlash va 
o‘rganishda quyidagilarga e’tibor berish zarur:
— ikki hodisa o‘rtasidagi zaruriy aloqadorlik muayyan sharoit- 
da ularning biridan  (sabab)  ikkinchisini  (oqibatni)  keltirib  chiqa- 
radi.  Sabab-hodisaning  yo‘qligi  oqibat-hodisaning  ham  yuzaga 
chiqmasligini bildiradi;
— sabab-oqibat  munosabatlari  umumiy xarakterga  ega,  olam­
dagi hech bir hodisa  sababsiz  mavjud bolmaydi;
—  sabab  va  oqibat  vaqtda  ketma-ket  keladi.  Lekin,  oldinma- 
ketin  kelgan  hodisalarning  hammasi  ham  sababiy  aloqadorlikda 
bolavermaydi;
— sabab-oqibat munosabatlari bir ma’noli bolib,  muayyan sa­
bab o‘ziga muvofiq keladigan muayyan oqibatni keltirib chiqaradi.
Sababiy  aloqadorlik  murakkab  strukturaga  ega.  Xususan,  sa­
bab-hodisa  turli  xil  sharoitlarda  turli  oqibatlarni  keltirib  chiqa- 
rishi  yoki  aksincha,  bir  oqibat  turli  sharoitlarda  har  xil  sabablar 
ta’sirida paydo  bolishi  mumkin.
Sababiy aloqadorlikni aniqlashning bir qancha metodlari mav­
jud  bolib,  ular  ilmiy  induksiya  metodlari  deb  yuritiladi.  Bularga
240

---

o'xshashlik,  tafovut,  yo‘ldosh  o‘zgarishlar  va  qoldiqlar  metodlari 
kiradi.  Ularning har birini  alohida ko‘rib  chiqamiz.