T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Entimema  (qisqartirilgan  qat’iy  sillogizm)
Insonning  fikr yuritish jarayoni  ko‘proq  entimema  ko‘rinishida 
amalga oshadi. Masalan, «U talaba bo‘lgani uchun, stipendiya oladi», 
«Birodarim  e’tiqodda  sobit,  shuning  uchun  unga  ishonsa  boladi». 
Entimema  deb,  asoslaridan  biri  yoki  xulosasi  tushirib  qoldirilgan 
sillogizmga aytiladi.  Entimema so‘zi -  aqlda, fikrda degan ma’noni 
anglatadi.  Entimemada  sillogizmning  tushirib  qoldirilgan  qismi 
yodda saqlanadi.  Zarur bo‘lganda uni  topib,  o‘rniga qo‘ygan  holda 
entimemadan to la  sillogizmni tiklash mumkin.
Entimemalar uch turli bo‘ladi:
1-tartibli,  ya’ni katta asosi tushirib  qoldirilgan.
2-tartibli,  ya’ni  kichik asosi tushirib  qoldirilgan.
3-tartibli,  ya’ni xulosasi tushirib  qoldirilgan2.
1 Look:  Morris  R.  Cohen Ernest Nagelan introduction to logic and scientific 
method New  Dehli.  2007.  p.82
2  Look:  Morris  R.  Cohen  Ernest  Nagelan  introduction  to  logic  ...  New 
Dehli.  2007.  p.78.
238

---

Bizga  quyidagi  sillogizm berilgan bo‘lsin:
Matematikani bilganlar bu  masalaning javobini to‘g‘ri topadi.
Bu o‘quvchi  matematikani biladi.
Bu  o‘quvchi  masalaning javobini to‘g‘ri topadi.
Endi bu  sillogizmni  entimema ko'rinishiga keltiramiz:
1.  Bu  o‘quvchi matematikani bilgani uchun,  masalaning javo­
bini to‘g‘ri topadi  (katta asos tushirib  qoldirildi).
2.  Matematikani bilganlar bu masalaning javobini to‘g‘ri topa­
di,  shuning  uchun  bu  o‘quvchi  masalaning javobini  to‘g‘ri topadi 
(kichik asos tushirib  qoldirildi).
3.  Matematikani  bilganlar  bu  masalaning javobini  to‘g‘ri  to ­
padi, jum ladan bu  o‘quvchi ham  (xulosa tushirib  qoldirildi).
Entimemalar  bahs-munozara  yuritish  jarayoni  va  notiqlik 
san’atida keng  qo‘llaniladi.