T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Xulosa  chiqarish bilan bogliq  xatolar.
Fikr yuritish jarayonida eng ko‘p uchraydigan mantiqiy xatolar 
xulosa chiqarish bilan bogliq.  Bunga sabab  xulosa  chiqarishning 
har bir turiga  xos bolgan  qoidalarni bilmaslikdir.  Shunday xato- 
lardan ba’zilarini  ko‘rib  chiqamiz.
Umumiy  mulohazalarga  asoslanib  (sillogistik)  xulosa  chiqa- 
rishda keng tarqalgan xatolardan biri sillogizm I figurasining qoi- 
dasi buzilishining  natijasida vujudga keladi.  Bunga k o la   I  figura
244

---

ho'yicha kichik asos inkor mulohaza bolganda hosil qilingan xu­
losa noaniq  (ko‘pincha xato)  boladi.  Masalan:
Hamma  advokatlar yuristdir.
Bu kishi  advokat  emas.
Bu kishi yurist  emas.
Xulosaning  noaniq  bolishiga  sabab,  yuristlar  faqat  advokat 
emas,  balki  o‘qituvchi  yoki olim bolishlari  ham  mumkin.
Yana  bir xato  sillogizm 
II 
figurasi  qoidasi  buzilishining  nati- 
jasida vujudga  keladi.  Masalan:
Hamma okulistlar shifokordir.
Bu  ayol  shifokor.
Bu  ayol  okulistdir.
Shifokorlar faqat  okulist  (ko‘z  shifokori)  emas,  balki  stomato- 
log,  kardiolog,  xirurg bolishlari ham  mumkin.
Yakka  mulohazalarni  umumlashtirib  (induktiv)  xulosa  chiqa­
rishda  eng  ko‘p  uchraydigan  mantiqiy  xato  «undan  keyin,  de­
mak,  shu  sababga  ko‘ra»  deb  ataladi.  Bu  xato  oldinma-ketin  kel- 
gan  hodisalarning  hammasida  avvalgisi  sabab,  keyingisi  oqibat 
boladi,  degan fikrga  asoslanish natijasida yuzaga keladi.
0 ‘xshatish  (analogiya)ga  asoslanib  xulosa  chiqarilganda, 
taqqoslanayotgan  hodisalarning  nomuhim  belgilari  asos  qilib 
olinsa,  mantiqiy xatoga yo‘1  qo‘yiladi.  Masalan:
Aziza va  Robiya bir sinfda  o‘qiydi,  yoshlari va bo‘ylari teng.
Aziza ingliz tilini yaxshi biladi.
Demak,  Robiya ham  ingliz  tilini yaxshi biladi.
Yuqorida  kolsatilgan  mantiqiy  xatolarga  y o l  qo‘ymaslik 
uchun quyidagi  qoidalarga  amal  qilish zarur:
1.  Mantiqiy kesimda mantiqiy egaga xos bolgan xususiyat do- 
imo  tasdiqlanishi shart.
2.  Mantiqiy  kesimda  mantiqiy  egaga  xos  bolm agan  xususiyat 
doimo  inkor qilinishi  shart.