T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Sport  va  uning  ma’naviy-estetik  jihatlari. 
Jismoniy  tarbiya 
va  sport  insonga  xushkayfiyat,  estetik  ruh,  harakatchanlik,  ep- 
chillik,  chaqqonlik,  jismoniy  faollik  baxsh  etadi.  Bu  xususda 
B.Lou  o‘zining  «Sport  go‘zalligi»  degan  kitobida  F.Kinonning 
«Teatr,  tomoshabinga  suyanib  rivojlanadigan  san’at  turi...  Sport 
musobaqalarida  tomoshabinlar  o‘zlarini  xuddi  spektakl  tomo- 
shasidagidek  tutadilar:  ular  yuksak  mahorat  egalariga  qarsak 
chaladilar  va  yomon  o‘yin  ko‘rsatganga  nisbatan  salbiy  munosa- 
batlarini  yashirmaydilar.  Sportda  ham,  teatrda  ham  biz  «o‘yin» 
haqida  gapiramiz
»1
  degan  fikrini  keltirar  ekan  sportning  axlo- 
qiy-estetik  tarbiyaviy  ahamiyatga  egaligini  nazarda  tutadi.  Shu- 
ningdek B.Lou H.Slyusherning «Sport va ekzistensiya» kitobidagi 
«Sport  —  toki  haqiqiy  sport  ekan,  u  estetik  fazilat  va  nafislikka 
erisha  oladi.  U  sportchi uchun  chuqur ma’noga boy holat...  sport 
botiniy  yaxlitlikni  va  yuksak  darajadagi  hissiy  ko‘tarinkilikni 
talab  qiladi»  bu  bilan  H. Sly usher  sportchi  his  etadigan  estetik 
zavq haqida
2
 ta’kidlaydi,  deb  fikr bildiradi.  Bundan ham ko‘rinib 
turibdiki sport shaxsda jismoniy go‘zallikni his  qilish qobiliyatini 
tarbiyalashi uning kamolotida katta o‘rin tutadi.  Bu sohada amal-
1 Jloy  Б.  Красота спорта.  -   М.:  Радуга,  1984.  -  С.92.
2  0 ‘sha manba.  -  S.  177.
367

---

ga  oshirilayotgan  ishlar  sogiom   va  barkamol  avlodning jismoniy 
go‘zalligi,  sog‘lom turmush tarzini  shakllantirishga  qaratilgandir.
Zero, jamiyatda  sog‘lom turmush tarzini  qaror toptirishda jis­
moniy  madaniyat  muhim  ahamiyat  kasb  etib,  insonning  barcha 
tabiiy  va  ijtimoiy  qobiliyatlarini  ro‘yobga  chiqaradi,  uni  ma’nan 
yuksaltirib ezgu ishlarga safarbar etadi.  Bu yerda gap professional 
sportchining  jismoniy  madaniyatiga  oid  talablar  haqida  emas, 
balki  tabiiy  harakatchanligi,  kelishgan  qaddi-qomati,  jismoniy 
fazilati  bilan  ajralib  turuvchi  sog‘lom  inson  haqida  bormoq- 
da.  Binobarin,  soglomlik  bebaho  boylik,  moddiy  va  ma’naviy 
ne’matlar  yaratish  asosi,  oliy  qadriyat  sanalgan  inson  kamolo- 
tining tarkibiy  qismidir.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  Prezidenti 
Sh.M.Mirziyoyev  ta’kidlaganidek,  «Jismoniy  tarbiya  va  sportni 
rivojlantirish  aholi  salomatligini  ta’minlashning  muhim  omili 
bo‘lib,  avvalo,  yoshlarni  sog‘lom  va  barkamol  etib  tarbiyalashda 
beqiyos  ahamiyatga  ega»1.
Ma’naviy  va  jismoniy  sogiom  inson  ijodiy  qobiliyatlarini 
ro'yobga  chiqarish  imkoniyatlariga  ega,  kayfiyati  yuqori,  ijodkor 
boladi.  Bu  narsa  uning  nafaqat  jismoniy  mehnat  sohasi,  balki 
estetik  qadriyatlarni  yaratishdagi  faolligida  ham  ko‘zga  tashlanib 
turadi.  Mustaqillik  yillarida  mamlakatda  jismoniy  tarbiya  va 
sportni  rivojlantirish  davlat  ahamiyatiga  molik  vazifa  etib  bel- 
gilandi.  1998-yil 
6
-sentyabrda  Toshkentda  28  davlat  vakillari 
Kurash xalqaro  assotsiatsiya  (KXA)ga asos  solishdi.  0 ‘tgan yillar 
davomida  711  ta  sport  inshooti  qurilib,  bolalar  ixtiyoriga  top- 
shirildi,  ularning  161  tasi  yangidan  bunyod  etildi,  qurilish-tik- 
lash  ishlariga  9,8  milliard  so‘m,  ularni  zamonaviy  asboblar bilan 
jihozlashga  1,7  million AQSH  dollari miqdorida mablag‘  ishlatil- 
di.  Birgina  2008-yilning  o‘zida  kasb-hunar va  akademik  litseylar 
qurish  uchun  382,4  mlrd  so‘m  sarflandi.  Jahonning  eng  zamo­
naviy  stadionlari  bilan  tenglasha  oladigan  «Bunyodkor»  stadioni 
ham 
0
‘zbekistonning sportga bolgan munosabatining yorqin na- 
munasidir.  Mustaqillik yillarida О‘zbekistonda jismoniy tarbiya va
1  Mirziyoyev  SH.M.  Buyuk  kelajagimizni  mard  va  oliyjanob  xalqimiz  bilan 
birga quramiz.  -   Т.:  0 ‘zbekiston,  2017.  -   B.  475-476  .
368

---

sportning o‘ziga xos yangi tizimi shakllandi.  Maktab  o‘quvchilari 
o‘rtasida  «Umid  nihollari»,  litsey  va  kollej  o‘quvchilari  o‘rtasida 
«Barkamol  avlod»,  oliy  o‘quv  yurtlari  talabalari  o‘rtasida  «Uni- 
versiada»  musobaqalari doimiy tus  oldi.
Sport  irodani  mustahkamlashda,  aniq  maqsad  sari  intilishda, 
qiyinchiliklarni  bardosh  va  chidam  bilan  yengishda  juda  katta 
ahamiyat kasb  etishini,  u  inson qalbida g‘alabaga ishonch,  g‘urur 
va  iftixor  tuyg‘ularini  tarbiyalaydi.  Ayniqsa,  «Barkamol  avlod» 
musobaqalari  sport  sohasida  yangi  an’analarni  boshlab  berdi. 
Yoshlarning  nafaqat  jismoniy  chiniqishlariga,  balki  halol  bel- 
lashuvlar  ishtiyoqi,  g‘alabalar  quvonchi  bilan  yashashiga,  xalqi- 
mizga  xos  mardlik,  tantilik  va  bag‘rikenglik  hislarini  ko‘rsatib, 
m a’naviyatlarining  yuksalishiga  ham  xizmat  qilmoqda.  Bir  so‘z 
bilan  aytganda,  sport  nafaqat  yoshlarning jismoniy jihatdan  chi- 
nakam sog'lom bo‘lishi,  o‘z tabiiy imkoniyatlarini ro‘yobga chiqa­
rish  vositasi  bo‘lib  qolmay,  balki  har  tomonlama  kamol  topishi, 
ma’naviy-ruhiy,  siyosiy-mafkuraviy  va  badiiy-estetik  salohiyatla- 
rini,  ongi  va  tafakkurini  vatanparvarlik,  milliy  g‘urur  va  milliy 
iftixor  ruhida  shakllantirish  va  rivojlantirish  omili  sifatida  ham 
ijtimoiy  ahamiyat  kasb  etadi.
Shuningdek, sport — milliy va umuminsoniy estetik madaniyat 
ramzi sifatida xalqlar o‘rtasidagi do‘stlik va birodarlik tuyg‘ularini 
mustahkamlashda katta ijtimoiy ahamiyat kasb  etmoqda.  Buning 
yorqin  misolini  bir  qator  milliy  va  ommaviy  sport  o‘yinlarida 
ko‘rishimiz  mumkin.  Xususan,  o‘zbek  milliy  kurashi  o‘zida  es­
tetik  madaniyatning  yuqori  kechinmalarini  namoyon  etishi, 
kurashayotgan  kurashchilarning  nozik  harakatlarida  kishini  il- 
homlantiradigan  va  zavqlantiradigan  estetik  qiyofaning  aks  eti­
shi  milliylik  va  umuminsoniylik  xususiyatlarini  namoyon  etadi. 
Sportning  nozik va barchaning  o‘ziga  estetik  zavq bilan jalb  eta- 
digan turlaridan yengil atletikada ham bu jarayon yaqqol gavdala- 
nadi.  Sport  o‘yinlari  ichida  umumbashariy  ahamiyat  kasb  etadi- 
gan futbol millionlar o‘yini sifatida yuksak estetik madaniyatning 
namunasidir.