T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Xulosa  chiqarishning umumiy mantiqiy tavsifi:  tuzilishi,  turlari
 
va  umumiy  qoidalari.
Xulosa  chiqarishning  umumiy  mantiqiy  tavsifi.  Mantiqiy  er-
 
gashish  tushunchasi. 
Voqelikni  bilish jarayonida  inson  yangi  bi- 
limlarga  ega  boladi.  Bu  bilimlar  abstrakt  tafakkur  yordamida, 
mavjud  bilimlarga  asoslangan  holda  vujudga  keladi.  Bunday  bi- 
limlarni hosil  qilish mantiq ilmida xulosa chiqarish,  deb  ataladi.
Xulosa  chiqarish 
—  bir  va  undan  ortiq  chin  mulohazalardan 
m a’lum  qoidalar  yordamida  yangi  bilimlarni  keltirib  chiqaruv- 
chi  tafakkur  shaklidir.  Xulosa  chiqarish  asoslar,  xulosa  va  asos- 
lardan  xulosaga  o lish  jarayonidan  tashkil  topadi.  To‘g‘ri  xulosa 
chiqarish uchun,  avvalambor,  asoslar chin mulohazalardan iborat 
bolishi,  o‘zaro  mantiqan  boglanishi  kerak.  Masalan,  «Ibn  Sino 
«Donishnoma»  asarini  yozgan»  va  «Pifagor  matematik  bolgan» 
degan ikki  chin mulohazadan xulosa chiqarib bolmaydi.  Chunki 
bu mulohazalar oltasid a  mantiqiy aloqadorlik yo‘q.
Xulosa  asoslari  va  xulosa  ham  o‘zaro  mantiqan  boglangan 
bolishi  shart.  Bunday  aloqadorlikning  zarurligi  xulosa  chiqa­
rish  qoidalarida  qayd  qilingan  boladi.  Bu  qoidalar  buzilsa, 
to‘g‘ri  xulosa  kelib  chiqmaydi.  Masalan,  «Do'stlarim  sport  bilan 
shug‘ullanadilar»  degan mulohazadan «Do‘stlarim sport masteri» 
deb,  xulosa chiqarib bolmaydi.
1  Look:  Restall  G.  Logic.  An  introduction.  Published  in  the  Taylor  & 
Francis  e-Library,  2006.  p. 18.
231

---

Demak,  xulosa chiqarishning tuzilishi uch elementdan iborat: 
xulosa asoslari, xulosa va  mantiqiy ergashish (xulosa asoslarining 
o‘zaro  mantiqiy  aloqadorligi  va  xulosa  asoslari  bilan  xulosaning 
mantiqiy  aloqadorligi).
Xulosa  chiqarish  xulosaning  chinlik  darajasiga  ko‘ra  zaruriy 
va  ehtimoliy;  xulosa  asoslarining  soniga  ko‘ra  bir  asosli  (bevo- 
sita)  va  ko‘p  asosli  (bavosita);  fikrning  harakat  yo‘nalishiga  ko‘ra 
deduktiv,  induktiv,  analogiya  kabi turlarga bo‘linadi.
Mazkur tasnifda xulosa chiqarishni fikrning harakat yo‘nalishi 
bo‘yicha turlarga ajratish nisbatan mukammalroq bo‘lib,  u xulosa 
chiqarishning boshqa turlari haqida ham  ma’lumot berish  imko- 
nini  yaratadi.  Xususan,  deduktiv  xulosa  chiqarish  zaruriy xulosa 
chiqarish,  induktiv  xulosa  chiqarish  (toliq  induksiyani  hisobga 
olmaganda)  va  analogiya  ehtimoliy xulosa  chiqarish  deb  olib  qa- 
ralishi,  bevosita  xulosa  chiqarish  esa  deduktiv  xulosa  chiqarish­
ning bir turi  sifatida  o‘rganilishi  mumkin.