T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Xomashyo  resurslaridan  foydalanish  va  ekologik  muvozanat-
 
ni  saqlash  muammosi. 
Jahon  statistik  axborot  markazlari  ber- 
gan  ma’lumotlarga  qaraganda,  XX  asrning  boshidan  to  hozirgi 
kungacha  ishlab  chiqarilgan  ko‘mirning  45%,  temir  rudasining 
57%,  neftning  76%,  tabiiy  gazning  80%  keyingi  25  yilga  to‘g‘ri 
kelar  ekan.  Ana  shunday  holatni  xomashyoning  boshqa  tur­
lari  to‘g‘risida  ham  gapirish  mumkin.  Tahlillarga  qaraganda, 
o‘tgan  asrning  90-yillarida  ishlab  chiqarilgan  xomashyo  miqdori 
60—70-yillardagiga  qaraganda  1,5—2 barobar ko‘paygan.
Yer  yuzida  vujudga  kelgan  bunday  holat,  bir  tomondan,  in- 
soniyatni  xomashyo  resurslari  bilan  ta’minlash  imkoniyatlari, 
hosildor  yerlar  va  ichimlik  suvi  manbalarining  kamayib  borishi, 
Shuningdek  boshqa  xomashyo  zaxiralarining  kamayib  ketishi 
kabi boshqa bir qator muammolarni keltirib  chiqaradi.
Vujudga  kelgan  ekologik  vaziyat  tabiiy  muhitning  inson  or- 
ganizmiga  va  uning  ishlab  chiqarish  faoliyatiga  ta’sir  etmasdan
195

---

qolmaydi.  Boshqa  tomondan  esa  fan-texnika  taraqqiyotining 
ko‘lami  asosida  ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot  darajasini  xomashyo 
resurslari,  foydali  qazilmalar  bilan  yetarli  miqdorda  ta’minlash 
muammosini  ham  nazardan  soqit  qilmaslik  kerak.  Mazkur 
muammoni  ijobiy hal  qilish uchun,  iqtisodchilarning tahlillariga 
ko‘ra, jahon mamlakatlarining har biri o‘zi ishlab chiqargan yalpi 
milliy  mahsulotning  3—5%  miqdorida  mablag1  ajratishi  zarur, 
deyilmoqda.  Demak,  har  yili  o‘rta  hisob  bilan  650—850  mlrd. 
dollar hajmida  mablag‘  ajratilishi talab  etiladi.
Juda  ko‘p  rivojlangan  mamlakatlarda  ichimlik  suvining  tan- 
qisligidan  qiyinchiliklar yuzaga  chiqmoqda.  Ayni  shu  mamlakat- 
lardan  42—45%  km3  hajmida  sanoatdan  chiqqan  iflos  oqova 
suvlar  suv  havzalari,  ko‘l,  dengiz,  okean  suvini  o‘zining  zaharli 
tarkibi bilan bulg‘amoqda.  XXI  asr boshlariga  kelib,  toza  ichim­
lik  suviga  boMgan  ehtiyoj  dunyo  miqyosida  o‘tgan  asrimizning 
90-yillariga  nisbatan yana  2,3—2,5  barobar oshdi.
H ar  yili  okeanlarga  12—15  mln.  tonnaga  yaqin  neft  va  neft 
mahsulotlari  to‘kilmoqda,  shaharlarning  kengayishi,  sanoat  kor- 
xonalarini  qurish  uchun  ming-minglab  gektar  yer  maydonlari 
ajratib berilmoqda,  o‘rmonlar kesilib,  yashil yerlar kamaymoqda. 
Bu tendensiya,  ayniqsa,  rivojlanayotgan mamlakatlarda xavfli  tus 
olmoqda.  Dunyoda  har  yili  0,8%  tropik  o‘rmonlar  yo‘qolib  bor- 
moqda,  200  ming  km2  territoriyadagi  tropik  o'rmonlar  kesilib, 
qayta  tiklanmay  qolmoqda.  Hozirgi  paytda  yiliga  8,3  mln.  gek­
tar  yoki  minutiga  16  gektar  o'rmon  yo‘qotilmoqda.  Tabiiy  mu- 
vozanatning  dunyo  miqyosida  tez  o‘zgarishining  oqibati  hozir- 
ning  o‘zidayoq  insonning  yashashi  va  faoliyati  uchun  o‘ta  zarur 
bo‘lgan mo‘tadil muhitning buzilishiga  olib  kelmoqda.
Davrimizning  yana  salbiy  belgilaridan  biri  shundaki,  inson 
faoliyati  kolam ining  miqyosi  tobora  biosferani  to la   egallab, 
endilikda koinotga  ham ta’sir eta boshladi.