T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Energiya  va  yoqilg‘i  resurslaridan  foydalanish  muammosi.
 
Davrimizning  yana  bir  muhim  belgilaridan  biri  jahon  iqtisodi- 
yotining  sur’atini  belgilaydigan  energiyani  iste’mol  qilish  ko‘la- 
mi  muttasil  kengayib  borayotganligidir.  Agar  jahon  iqtisodiyoti 
hozirgi  sur’atda  davom  etadigan  bo‘lsa,  u  vaqtda  sanoat  va  xalq 
xo‘jaligining  energiyaga bo‘lgan ehtiyoji uchun yaqin yillar ichida 
yiliga 20  mlrd.  tonna yoqilg‘i talab qilinadi.  Bu ko‘rsatkich 2025- 
yilda  35—40  mlrd.,  XXI  asr  oxiriga borib  80—85  mlrd.  tonnani 
tashkil etishi taxmin etilmoqda.
Vujudga kelayotgan bu holatdan chiqib ketishning yo‘li esa bit- 
ta,  u ham bo‘lsa,  yoqilg‘ining organik moddalar (neft,  ko‘mir, gaz 
va  h.k.)dan  olinadigan  energiya  salmog'ini  kamaytirib,  noorga- 
nik  yoqilg‘i  manbalar  (GESlar,  AES,  shamol  elektrostansiyalari, 
Quyosh  energiyasi,  vodorod,  geliy  va  h.k.)dan  olinadigan  ener­
giya  miqdorini  muttasil  oshirib  borish.  Quyosh  energiyasi,  GES 
va  shamol  elektrostansiyalari  2025-yilda  bu  ehtiyojning  60%ini 
qondirishi mumkin.
Yaqin  kelajakda  rivojlanayotgan  mamlakatlarda  elektr  ener­
giyasi  ishlab  chiqarishni  tez  sur’atlar  bilan  ko‘paytirib  borish 
ko‘zda  tutilmoqda.  Butun  jahonda  ishlab  chiqarilgan  elektr 
energiyasining  qariyb  34%  ana  shu  mamlakatlar hissasiga  to‘g‘ri 
keladi.  Elektr  energiyasining  shu  qadar  tez  sur’atlar  bilan  ish­
lab  chiqarilayotganligi  yon  atrofdagi  tabiiy  va  ijtimoiy  muhitga 
ta ’sir  etmasdan  iloji yo‘q.  Masalan,  gigant  GESlarning  qurilishi.
194

---

0 ‘z  navbatida ana shu regionning  iqlim  sharoitiga,  yon atrofdagi 
shahar  va  qishloqlarda  xalq  xo‘jaligining  ko‘pgina  tarmoqlariga 
salbiy  ta’sir  o‘tkazishi  (masalan,  ekin  maydonlarining  qisqari- 
shi,  mavjud maydonlarning sho‘rlanishi va ishdan chiqishiga olib 
kelishi)  mumkin.  Atom  elektrostansiyalarining  chiqindilarini 
bartaraf etishning ekologik xavfsizlik masalalari hozirgi davrning 
yechilishi  murakkab  muammolariga  aylandi.  Ayniqsa,  1986-yil 
26-aprel kuni  Chernobil AES  IV blokining ishdan chiqishi nati­
jasida  juda  katta  miqdordagi  radiatsiyaning  havoga  tarqalishi 
mazkur  regionning  yashashga  mutlaqo  yaroqsiz  bo‘lib  qolishiga 
sababchi bo‘ldi.
Insoniyat  oldida  jahon  iqtisodini  o‘stirish  uchun  energiyaga 
bo‘lgan  ehtiyojni  qondirishdan  o‘zga  chora  yo‘q.  Biroq  bugungi 
kunda elektr energiyasini ishlab chiqarish jarayonida mavjud tabi­
iy muhitga ta’sir darajasini kamaytirgan holda energiyani ko‘proq 
ishlab  chiqarish  masalasi  ko‘ndalang  b o lib  turibdi.  Shuning 
uchun ham bu muammoni ijtimoiy taraqqiyotning kelajagini bel- 
gilab  beradigan  eng  muhim  omillardan biri  sifatida jahonshumul 
ahamiyatga molik muammolar sirasiga kiritilishini hayotning o‘zi 
taqozo  etmoqda.