Т о ш к е н т Ғ э б е к и с т о н л к с м м а р к а з и а к о м и т е т и «Е ш г в а р д и я» н а ш р и ё т и

— Обкинада ж ан оза. Ш арафбойнийг хотини ўл ди,— 
деди-да, отини бир томонга қараб суриб кетди.
Д ом л а ш ош или б, са л л а с и н и бош и дан олиб қ ў й д и ва 
таҳ о р а т қ и л и ш у ч у н бўлса к е р а к , м а к т а б х о н а д а н
таш - 
ц ар и га том он й ў н а л д и .
— Д у о и н ги з ф ой да берм абди -да, д о м л а, Ш араф бой - 
н и н г х оти н и ўлибди -ку, — деди х а л ф а , д о м л а н и
м асх а- 
р а л а г а н бўлиб.
— Ш а к к о к л и к қ и л м а! — деди д о м л а ва я н а қўш нм - 
ч а қ и л д и : — Д уо, а л б а т т а , ф ой да б ерар эди, у 
ў зи н и н г 
и х л о с си зл и ги д ан ў л ган , а г а р
ихлоси
б ўлса, 
қ у т у л а р
эди. « И х л о с— халос» д еган л ар .
Д о м л а т а ш ^ а р и г а ч и ^ а р к а н :
— С и зл ар га ч о й х ў р а к ! — деди.
Б о л а л а р ч о й х ў р а к у ч у н т а р ^ а л и ш д и л а р , 
мен 
ҳ а м
у й и м и зга кел д и м .
Б и р о р со а тд а н кей и н м а к т а б г а қ а й тд и м , б о л а л ар эн- 
д и ги н а, й и ги л и ш а б о ш л аган эд и л ар . Б у ту н б о л а л а р йиғи- 
либ б и тга н л ар и д ан сўн г х а л ф а у л а р г а м у р о ж а а т қ и л и б :
— Б о л а л а р , бир м а с л а ҳ а т ! — деди.
— Қ а н д а й м а с л а ҳ а т ? — д еган товуш ў н л а р ч а о ғи зд а н
бирдан ч и қ д и .
— Б и з қ а н д а й ўй ин ў й н а с а к ҳ ам ҳеч к и м
д о м л ага 
х аб ар б ерм аси н в а ҳеч бир бола и к к и н ч и б о л а н и н г 
ус- 
ти д ан ч а қ и м ч и л и к қ и л м а с и н !—деди х а л ф а .
— А в в а л ў з о ғзи н гн и ти й , — деди х а л ф а н и н г ч а қ и ш и
б и лан д о м л а д а н т а ё қ еган бир бола.
— Б у н д а н сўнг м ен ҳеч ҳ а м ч а қ м а й м а н , с и зл а р ҳ а м
ш у н д ай қ и л и н гл а р , « ту я к ў р д и н гм и , й ў қ » ,— д ед и х а л ф а
к а т т а б о л а л а р га в а м ен га цараб сў зи н и д ав о м э тт и р д и :
— Сен ҳ а м о тан гга х а б а р бериб ю рм а тағи н ! — деди.
— С енинг о тан г и ғв о га р , бир кун ў р и к л а р и н г и зд а н ўғир- 
л а га н эдим , о тан г кў р и б
қоли б, 
буни 
ҳ а м о там га ва 
ҳ ам д о м л ага ч а^ и б д и . Ҳ ам о там д а н , ҳ а м д о м л а д а н к а л - 
та к л а н и б ў л а ё з д и м , — деди.
— Х ўп, а й т м а й м а н !— д ед им мен.
26
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— А га р а й та к ў р с а н г ,— деди у ,— сени б о л а л ар га бую- 
риб «ҳар м урд» қ и л д и р а м а н .
— А й т м а й м а н , х аб ар б ер м а й м а н , — деб 
т а ъ к и д л а - 
дим мен.
Мен би р и н чи м а р т а «хаб ар б ерм ай м ан » деб 
ю зак и
ай тган б ў лсам ҳ а м , и к к и н ч и д а ф ъ а д а астой д и л ва 
қа- 
тъ и й иш он ч б и лан в а ъ д а берган эди м , н егак и , мен <*ҳар 
мурд» д ан б ен и ҳоя қ ў р қ а р эдим .
Б и р к у н бир м ад д оҳ б изн и нг қ и ш л о қ қ а кели б м а ъ р а- 
к а қ и л д и . Қишло1{ к а т т а л а р и ц ў ш ни қ и ш л о қ қ а
тўй га 
к е тган э д и л ар . М ад д о ҳ н и н г бу м а ъ р а к а с и д а ё ш л а р д а н
б ош қа к и ш и й ў қ эди.
М аддоҳ ҳ и к о я бош л ад и , ҳ и к о я с и қ и з и қ ж о й га кел- 
г а н д а , у й и ғ и л г а н л а р д а н т а л а б қ и л д и :
— Ҳ а р к и м н и м а га қ у д р а т и етса, я ъ н и н о н м и , пул- 
м и , м е в а-ч евам и , ў р и к -м а ғи зм и к ел ти р и б берсин, ҳ и ко я- 
н и н г қ о л ган и н и сў н гр а а й т а м а н , — деди.
Б о л а л а р ва ёш ў с м и р л а р ўз у й л а р и га
қ а р а б
югур- 
д и л а р , ҳ ар ки м м а д д о ҳ га бир 
н ар са 
к ел ти р и б
берди. 
М ен ҳ а м у й га бориб, о н ам д ан бир ҳ о вуч ў р и к олиб кел- 
ти ри б м а д д о ҳ га бердим .
М аддоҳ й и ғи л га н п у л л а р н и к и сс аси га солди ва нар- 
са л а р н и х у р ж у н и г а т и қ и б :
— Ҳ и к о я н и н г д ав о м и н и к е л а ж а к ҳ а ф т а д а кели б ай- 
тиб б ер ам ан , — д ед и ва эш аги га м и н м о қ ч и бўлди.
— Д ав о м и н и ҳ о зи р ай ти б беринг! А г а р н а р с а оз йи- 
ги л га н б ўлса, я н а о зм и -к ў п м и й и ғи б бериб, си зн и
хур- 
сан д қ и л а м и з ,—д ея ёш л а р ц а н ч а  я л и н с а л а р ҳ ам
м ад- 
доҳ у н а м а д и ва эш аги га м иниб ж ў н а м о ц ч и бўлди.
Ш у в а қ т ё ш л а р д а н б и ри :
— «Ҳ ар м урд!» — деб товуш ч и қ а р д и .
Ҳ а м м а б и р д ан :
«Ҳ ар м урд , ҳ а р м у р д » ... деб м ад д о ҳ га ёп и ш д и л ар ва 
ун и э ш а к д а н ағд ар и б босиб ура б о ш л ад и л ар .
— Вой, ўл д и м , қўй и б ю боринг, ҳ и к о я н и н г д авом и н и
ҳ о зи р о қ ай ти б берам ан ! — деб б ақ и р ар эди м аддоҳ.
27
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— С изнинг 
ҳ и к о я н г и зд а н
ҳ а м «ҳар мурд>> қ и зи қ - 
ро1{,— деб ёш л а р уни я н а у р а р эд и л ар .
О хирида м ад д о ҳ ҳ о л д а н кетди , энд и
д о д л а ш г а
ҳ ам
к у ч и етм ас эди.
— Энди буни сувга б осам и з, к ў т а р и н гл а р ! — деб би- 
ров овоз берди.
Ҳ а м м а би рд ан ёп и ш и б, ж о н и
ч и қ а ё т г а н
м а д д о ҳ н и
к ў т а р д и л а р ва ун и б и зн и н г қ и ш л о қ н и н г ў р тас и д ан оқа- 
д и ган «М азр ан ган » а р и ги га т а ш л а д и л а р .
М аддоҳ су в га т а ш л а н и ш и б и л ан , 
о ги р л и ги
сабаби- 
д ан ш ўн ғи б к е т га н б ўлса ҳ а м , ж о н т а л в а с а с и билан су- 
зиб сувн и н г ю зи га ч и қ д и -д а, су за б ош лад и . А м м о ёш л а р
уни к у р к то в у қ н и сувга п и ш ган д а й
п и ш ар , 
ш ў н ги тар
эди л ар.
О хи ри да м ад д о ҳ ю в м оқ уч ун т а х т а г а о л и н ган ўлик- 
дай бўлди, ш у н д ан сўн г ун и су в д ан торти б ч и қ а р д и л а р , 
м а д д о ҳ н и н г 01{иб к е тга н са л л а с и н и б о л а л а р тути б 
кел- 
д и л а р . С ал л ан и м а д д о ҳ н и н г х у р ж у н и г а ҳ ў л л и ги ч а ти қ- 
д и л ар , м а д д о ҳ н и н г ў зш ш ҳ ам ҳ ў л б ў л га н к и й и м л а р и би- 
л а н к ў т а р и б , эш аги га м и н ги зд и л а р ва эш аги н и н г сагри- 
сига у р и б :
— Б ор, д а ф бўл, й ў қо л ! Ў зинг о л ди н д а ва ҳ и к о я н г
о р қ а н гд ан ж ў н а с и н , — дей иш ди .
Мен м а н а ш у в о қ е а д а н сўн г «ҳар м у р д » д ан бен и ҳо я 
қ ў р қ а р
эди м , ш у н и н г 
уч ун
х а л ф а н и н г
м ен и н г « ҳар 
м урд» б и л ан қ ў р қ и т и ш и д а н сўнг, б у л а р н и н г ў й и н л ар и н и
о там га а й т м а с л и к к а ч ин к ў н гн л д а н в а ъ д а бердим .
V I I I
Х а л ф а о там га а й т м а с л и к к а м ен д ан қ а т ъ и й в а ъ д а ол- 
ган д ан к е й и н :
— Б о л а л а р , энди дан акб озл и к. қ и л а м и з! — деди.
Е о л а л а р бундан бурун ҳ ам м а к т а б д а бу ўй и н н и бир
н еч а м а р т а л а б ў й н а ган б у л с а л а р к е р а к , д ар ров ўринла- 
р и дан тури б, ти ти л ган
б ў й р а л а р н и й и ги ш ти р д и л а р ва 
д а н а к ўй ин и уч у н ч у қ у р ч а л а р қ а зи д и л а р .
28
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ў й н ад и л а р , о р ад а а и ч а д а н э к ш ти лди сп ю тц азн лди
«ҳун арли » б о л а л а р содда б о л а л ар н и а л д а д и л а р , 
куч л и
б о л а л ар к у ч с и з ва б еч о р ар о ^ б о л а л а р н и уриб, 
д ан ак л а- 
ри ни тортиб о л д и л ар . Н а т и ж а д а я н а
у р и ш и ш , 
к ў й л а к
й и р ти ш ва ю з т и р н а ш л а р бош л ан ди .
Б о л а л а р д а н бири м е н га кели б ёп и ш и б:
— 
Сен ҳ ам биз б и лан д а н а к ў й к а , 
б ў л м а с а
ў р тага 
солиб сени « к а л л а к о б а к » қ и л а м и з, — деди.
М енинг д а н а ги м ҳ ам й ў қ эди, 
д а н а к б о зл и к н и
ҳ ам
б и л м ас эди м .
Л е к и н м ен « к а л л а к о б а к » д а н ж у д а ^ ў р қ а р эд и м ; чун-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ки бу ж у д а ём он ўй ин эди , бир н еч а б о л а л ар бир бола- 
ни ў р тага олиб ун и н г бош ини я л а н ғ о ч л а й д и л а р -д а , тир- 
н о қ л ар и н и н г у ч и б и л ан , қ н зи л и ш то н н и н г д а р а х т н и чў- 
қ и ган и си н гар и б о лан и н г я л а н г о ч бош и га у р ад и л а р .
Мен қ а н д а й қи л и б « к а л л а к о б а к » б ал о си д ан қ у ту л и ш
й ў л и н и то п о л м асд ан тан г қотд и м .
Х а й р и я т, х а л ф а м ени қ у в в а т л а б :
— Уни ўз ҳ о л и га 
^ ў я
б ери н глар, — д еди, — ун и н г 
отаси ж у д а ём он одам .
Х а л ф а н и н г отам н и «ёмон одам » д еган и м ен и н г кўнг- 
л и м га н а қ а д а р қ а т т и ^ т е к к а н б ўлса ҳ а м , ун и н г бу сўзи
б и л ан « к а л л а к о б а к » а зо б и д а н
қ у т у л г а н и м у ч у н
у н д ан
м и н н а тд о р б ўлд и м . Энди мен уч ун бу каби б ал о л ар д ан
қ у т у л и ш га я х ш и бир й ўл то п и л ган эди, қ а ч о н б ўлм аси н
б о л а л ар м ен га тега к ў р с а л а р , мен х а л ф а г а
қ а р аб , 
дод 
соли б:
— Ё б о лал ар и н гн и й и ғи ш ти р и б ол, ё б ў л м аса , ўйин- 
л а р и н ги зн и о там га а й т а м а н , — дер эдим .
Х а л ф а ҳ ам мени д ар ҳ о л б о л а л ар ч а н га л и д а н қ у тқ а- 
риб қ о л а р эди. Х а л ф а д о м л ан и н г у зу н таё ғи н и олиб, бо- 
л а л а р н и бир бош дан уриб ў р и н л а р и га ў т қ а з д и ва д ан ак - 
б о зл и к ж а н ж а л и н и б а р та р а ф қ и л г а н д а н к е й и н :
— Б о л а л а р , энди н ав б ат 
б ед ан аб о зл и к к а! — деди.
А м м о бу ўй и н га б о л а л ар н и н г к ў п ч и л и ги р ағб ат кўр-
с а ти ш м ад и , ч у н к и х а л ф а ва А ҳ м а д д а н бош ^а б олал ар - 
нин г б ед ан ал ар и й ў қ эди.
— Б и зд а 
бед ан а б ў лм аса, н и м а би лан ў й н а й м и г? — 
д ей иш ди б о л ал ар .
Х а л ф а б ўлса б уни н г ҳ ам и л о ж и н и топди.
— Б и зн и н г и к к а л а м и з б е д а н а л а р и м и зн и ури ш ти ра- 
м и з с и зл а р «болагаров» б о ғ л а н г л а р !— деди.
— Д ур уст, у н дай б ўлса, биз у й л а р и м и зг а бориб пул, 
ё д а н а к к е л т и р а й л и к , — д ей иш ди б олал ар .
— М аъ ц ул! — деди х а л ф а .
Б о л а л а р н и н г кўп и кетд и , х ал ф а қ о л ган б о л а л ар би- 
л ан ти ти л ган б ў й р алар н и қ а й г а д а н ж ой-ж ойихла ёй д и л ар ,
30
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ф а қ а т ҳ у ж р а н и н г ў р тас и д аги к а т т а о х у р н и н г ў р та 
бе- 
л и д а н бир п а р ч а ерни т ў г а р а к ш а к л и д а о ч и қ 
қолдир- 
д и л ар .
У й л а р и га к етган б о л а л ар қ ай ти б к е л д и л а р , 
бедаиа- 
б о зл и к бош лан ди .
Х а л ф а А ҳ м а д б и л ан ораси о ч и қ қ о л д и р и л га н д ав р а 
те в а р а ги д а б ир-би ровлари га қ а р а м а -қ а р ш и
ў ти р д и л ар , 
у л ар н и н г ё н л а р и д а бош қа 
б о л а л ар ҳ ам
д а в р а
қури б 
ў ти р д и л ар . Д а в р а
т ў л га н д а н
кей и н
қ о л г а н
б о л а л ар
у л а р н и н г о р қ а л а р и д а т и к к а т у р д и л а р .
Х а л ф а б и лан ун и н г қ а р ш и си д а ўти р ган А ҳ м а д қўй- 
н и д ан
б е д а н а л а р и н и
ч и қ а р д и л а р , 
б ед ан ал ар и н и н г 
ту м ш у қ л а р и н и я л а д и л а р , у л ар н и н г о ё қ л а р и н и ч ў зи б қа- 
н о тл а р и га ту ф у к л а р и н и сув ў рн и д а с у р к а д и л а р , қанот- 
л а р и н и т а г л а р и г а ч а ҳ ў л л а д и л а р . С ўнгра х а л ф а А ҳ м а д г а
қ а р а б :
— М енинг н еч ам билан сени н г н еч ан г? — деди.
— М енинг й и ги р м а м б и лан сени н г й и г и р м а н г !— дея 
А ҳ м а д ж а в о б берди.
— М енинг ў тти зи м б и л ан
сенинг 
ўтти зин г! — деб 
х а л ф а ортти рди .
О хи рда ўйин «м енинг ю зи м б и лан сени н г 
ю зи нг»га 
бориб т а қ а л д и . Б у ш у н д ай б ў л а д и к и , к и м н и н г бедан аси
қ о ч с а , қ о ч и р га н б ед ан ан и н г эга си га ю з д она д а н а к тў- 
л ай д и .
— С и зл ар ҳ а м «болагаров» б о ғ л а н гл а р !—деди 
хал- 
ф а б о ш қа б о л а л а р га қ а р аб .
Б о ш қ а б о л а л ар б а ъ зи л а р и х а л ф а н и н г б ед ан аси усти- 
д ан «ун ин г б ед ан аси зў р ч и қ и ш и н и баҳ слаш и б » баъзи - 
л а р и , « А ҳ м а д н и н г б ед ан аси зў р л и ги га» б аҳ сл аш и б , бир- 
б и ровлари б и л ан гаров б о ғл а д и л ар . У л а р н и н г ҳ ам
ҳ ар
қ а й с и л а р и ўз ҳ о л л а р и ч а сенинг ўн ин гга м ен и н г 
ўним , 
ё о р ти қ р о қ қи л и ш и б «болагаров» қ ў й и ш д и л ар .
Г ар о в л ар б оғлани б б ў л га н д ан сўн г, и к к и бед ан а тў- 
га р а к и ч и д а (м а ъ р а к а д а ) б и р-би ровлари
б и л ан уриш ги- 
р и л д и л ар .
31
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

И к к а л а бедан а ҳ ам п а н ж а л а р и н и
ёзиб, 
п а т л а р и н и
ҳ урп ай ти ри б , б ў й и п л ар и н и ч ўзи б у р и ш и ш га 
ки ри ш ди- 
л ар .
Б и р и н ч и бедан а и к к и н ч и с и н и н г 
б ў й н и д ан
ти ш л аб
то р тар , и к к и н ч и с и б и р и н ч и си н и н г 
қ у л о ғи д а н
ти ш л аб
теп ар, бири п и х и б и л ан ўз д у ш м а н и н и н г к ў зи н и ти р н а р , 
и к к и н ч и с и ун и си н и н г бўй н и дан
тути б ер га 
босм о қчи
бў лар эди...
Оз в а қ т д а б е д ан ал ар н и н г б о ш л ар и ва ю зл ар и ўз қон- 
л а р и б и л ан б ў ял д и , ам м о ҳеч бири ҳ а м қ о ч м ад и .
Б е д а н а э га л а р и у л а р н и а ж р а т и б о л д и л а р ва уёқ-бу- 
ёқ л а р и н и қ а ш и д и л а р , б ош -оёқл ари н и с и л а д и л а р , қ а н о т
ва т и р н о қ л а р и н и ҳ ў л л а д и л а р , б е д а н а л а р бир оз д а м ол- 
ган д а н кей и н т а ғи н у р и ш га қ ў й д и л а р . У л а р я н а у р и ш а 
к е тд и л ар ...
Ш у си н гар и бир н еч а бор у р и ш га н д а н кей и н А ҳ м а д - 
н и н г б ед ан аси «чурқ» д ед и -д а, ури ш н и
та ш л а б д ав р а- 
д ан қо ч д и в а х а л ф а н и н г б ед ан аси ун и д а в р а н и ай л ан - 
тириб қ у в л а й кетд и .
Б о л а л а р қи й го с ч и қ а р д и л а р : ч а п а к , ҳ у ш т а к , 
ж и р- 
т а к ч а л и ш л а р бош л ан ди ...
I X
Б е д а н а у р и ш ти р и ш о р қ а с и д а қ ў з ғ а л г а н
ш овқин-су- 
рон ҳ а л и б и тган ч а й ў қ эди, к у т и л м а г а н д а д о м л а к и р и б
келд и , д а н а к у ч у н у й л а р и га борган
б о л а л ар
ҳ у ж р а г а
к и р га н л а р и д а э ҳ т и ё т с и зл и к қ и л и б ҳ у ж р а эш и ги н и и чка- 
ри си д ан з а н ж и р л а м а г а н б ў л с а л а р к е р а к , д о м л а эш и кн и
т а қ и л л а т и ш г а э ҳ т и ё ж с е зм ай , тў ғр и ҳ у ж р а г а к и р а олди.
Б о л а л а р ш у д а р а ж а ў й и н -к у л ги ва ш ов қи н -су р о н би- 
л а н овора э д и л а р к и , у л а р д о м л ан и н г ў з 
ж о й и га
ўтиб 
у зу н т аё қ н и олиб, б о ш л ар и га к а л т а к л а г у н ч а ун и н г ке- 
л и ш и д ан ҳеч бир бола х аб ар д о р б ў л м а га н эди.
Ё л ғи з м ен ги н а ўй и н тў п о л о н и д ан ч етр о қ д а 
тури б, 
бир к ў зи м н н ўй и н н и н г б ориш ига т и к к а н и м ҳо л д а и к к и н - 
чи к ў зи м н и м а к т а б х о н а
э ш и ги д ан
у зм а г а н эди м , ш у-
32
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

н и н г у ч у н д о м л ан н н г э ч к и со қ о ли к ў р и н и ш и б и лан тез, 
л ек и н се к и н ги н а ўз ж о й и м га ўтиб ўти р д и м .
Д о м л а ҳ а м м а б о л а л ар н и б и рд ай
с а в а г а н д а н
сўнг, 
м е н га қ а р а б :
— Сен а қ л л и б оласан ! — деди.
Б о л а л а р н и н г ҳ а м м а с и ҳ а м ўз 
ў р н и га 
ў ти р ган
ва 
т и н ч л а н и ш га н эди. Х а л ф а д о м л ан и н г қ а р ш и с и г а келд и . 
У бугун ҳ а м д о м л а у н д ан «гун о ҳ ко р л ар н и н г» н о м л ар и - 
ни сў р а р , деб ў й л а га н б ўлса к е р а к , 
бироқ 
ун и н г 
ўйи 
я н гл и ш ч и қ д и , д о м л а у н д ан ҳеч н а р с а с ў р а м а г а н и ҳол- 
Д а :
— Д ар р о в бор-да, ҳ о в у зд а н ту н о ви к у н ги сувга таш - 
л ан и б қ ў й и л г а н т а ё қ л а р н и олиб кел! У л а р я х ш и н а м л а - 
ниб, с и зл а р г а одоб бериш у ч у н с о зл а н га н б ўлса 
к е р а к ,
— деди.
Х а л ф а бош ини қ а ш и й -қ аш и й ҳ у ж р а д а н ч и қ д и , бола- 
л а р н и н г р ан ги , қ у т л а р и ўч д и , аъ зо й и б ад ан л а р и тол бар- 
ги дай ти тр ад и . Ё л ғи з м ен ги н а д о м л ан и н г 
«сен 
а ^ л л и
б о ласан » , деган сў зи б и лан т и н ч л а н г а н эди м .
Х а л ф а т а ё ^ л а р н и
к е л ти р д и -д а , 
д о м л а н и н г
ол ди га 
та ш л а д и . Д о м л а ҳ ам ҳеч бир сў р о қ в а б о ш қ а си з к а т т а
б о л а л а р га қ а р а б :
— А в в а л б ун и н г ў зи н и
боси нглар! — деб 
х а л ф а н и
кў р с атд и .
Б и р н еч та к а т т а б о л а л ар ў р и н л а р и д а н и ргиб 
туриб 
х а л ф а н и ер га б осд и лар 
ва д о м л а н и н г 
и к к и н ч и «буй- 
руғи ни » к у т м а с д а н , ф а л л о қ н и олиб 
ун и н г 
о ё қ л а р и га
ў р а д и л а р , к а л т а к л а ш г а боплаб тути б ту р д и л а р . 
У нинг 
оёғи д а эса, ту н о ви ку н ги калтактги нг я р а л а р и
қ а тқ о қ - 
л ан и б кў р и н и б т у р а р эди.
— Ур! — деб бую рди д о м л а.
Б о л а л а р н и н г бири ҳ о в у зд а н к е л ти р и л га н т а ё қ л а р н и н г 
бири си н и олиб, у би лан х а л ф а н и н г оёги га урди, 
л ек и н
таёг; бпр у р и ш л аёқ сипиб, уч б ў л а к бўлиб тутттди. Б ола 
и к к и н ч и т аё қ н и олди , у ҳ ам б ири н чи
у р и ш д а 
си н д и ;
3-1С1
33
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ш у т а р и қ а д а х а л ф а н и н г оёғи га озор б ер м асд ан т а ё қ л а р - 
н и н г бариси синиб б и тд н л ар .
Д о м л а ғ а за б л а н д и в а 
си н ган
т а ё қ л а р н и н г
бирини 
олиб к ў зд а н ў т к а з д и :
— Мен ҳ о в у зга т а ш л а т га н т а ё қ л а р н и н г бари си
тут, 
бир к е ч а -к у н д у з су в д а ётга н д ан кей и н қ а й и ш л а н и б , ҳеч 
си н м ай д и га н б ў лар эди. Б у ф и р и б гар у т а ё қ л а р н и кел- 
ти р м ас д а н , 
то л н и н г 
қ у р у қ
х и п ч и н л а р и н и
син ди ри б 
олиб, ҳ о в у зд а ҳ ў л л а б к е л т и р и л га н , х о л о с ,— деди ва 
бо- 
л а л а р н и н г б и ри си га қ а р а б :
— Б ор , ҳ о в у зд а н ўз т а ё қ л а р и м н и олиб кел! — деди.
Б о л а кетд и , х а л ф а
ти н ч си р л ан м ад и
ва 
к ў зл а р и н и
ҳ у ж р а н и н г ш и п и га т и к к а н ҳ о л д а к у л и м си р аб ётар эди...
— Ҳ о в у зд а т а ё қ й ўқ! — деди қ а й ти б кели б бола.
— М аъ лу м б ў л а д и к и , — деди д о м л а , — бу т а ё қ л а р н и
я ш и р га н . Х а й р м а й л и , бун д ан к е й и н ту т ёғочи 
ў р н и га 
ан ор ёғоч и и ш л а т а р м а н , ан о р ту т ёго ч и д ан ҳ а м
заҳ а р - 
л и р о қ , л е к и н ҳ о зи р ун и н ғ бу қ и л и ғи у ч у н
қ а н д а й
ўч 
ол и ш й ў л и н и б и л ам ан .
Д о м л а д еворга ти р аб қ ў й и л г а н у зу н т а ё қ н и
қ ў л и г а
о л и б : — Ю зини ерга қи ли б чопон , кўй лагртни б ўйн и га 
торти б,— б о си н гл ар б у н и !— деди б о л а л ар ға. Б о л а л а р х ал - 
ф ан и н г о ёғи д ан ф а л л о қ н и ч и қ ар и б
о л д и л ар -д а, 
ун ин ғ 
ю зи ни ерга қ и л и б , о р қ а си н и я л а н ғ о ч л а б
б осд и л ар
ва 
д о м л а узу н т а ё қ билан ун и н г я л а н ғ о ч о р қ а с и га у р а бош- 
л ад и ...
А м м о т и р с а к в а т и з за л а р и н и ерга ти р аб , белини кў- 
тар и б ту р ган х а л ф а , д о м л а у р ган ч о ғи д а ўзи н и
терва- 
тар , қ и м и р л а т а р ва к а л т а к зар б и н и к у ч с и з л а т а р , п асай - 
тар эди.
— Қ ў л -о ёқ л а р и д ан тортиб қорн и б и л ан б осинглар! — 
деди, к у т га н и ч а к а л т а к л а ё л м а г а н д о м л а.
И к к и бола х а л ф а н и н г и к к и қ ў л и н и , и к к и бола у н и н г 
и к к и оёгини чўзиб т о р тган л ар и ҳ о л д а , б ош қа бир 
бола 
ун и н г е л к а с и га м и н иб ерга босди ва х а л ф а и х ти ё р си з:
34
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Л с т а р о ^ боси нглар! Б ед ан а ў л м а с и н ,— деб юбор-
Ди.
— А !.. б уни н г б ед ан аси ҳ ам борм и ? — деди д о м л а ва 
1{ўшимча қ и л д и : — Б ед ан ан и олиб м енга б ери нглар! — 
деди.
Б о л а л а р х а л ф а п и н г қ ў й н и д ан қ ў л солиб у н и н г беда- 
н асш ш о л д и л ар -д а, д о м л ага б ердилар.
Д ом л а ў й л а м ай -н етм ай ж о н и во р б ед ан ан и н г бош ини 
ш а р тта узиб та ш л а д и .
Х а л ф а :
— А ҳ м а д н и н г ҳ а м б ед ан аси бор, уни н ега ўлди рм ай- 
си з?! — деб б ақи рд и ётган ж о й и д а н .
— У нинг б ед ан аси н и ҳ ам тогшб беринг! — деди дом- 
л а б о л а л ар га.
Б о л а л а р х а л ф а н и қўй и б, А ҳ м а д г а ёп и ш а 
к е тд и л ар . 
Х а л ф а ҳ ам ў р н и д ан и рғиб бориб А ҳ м а д г а ёп и ш и б, унинг 
ц ў й н и га қ ў л солди-да, б ед ан аси н и олиб д о м л а г а берди.
Д о м л а А ҳ м а д н и н г б ед ан аси н и ҳ ам бош ини узи б таш- 
л а г а н д а н к е й и н :
— Б у гу н й ў қ о л и н г, озод! Эрта я н а у р а м и з,— деди 
в а : — Ҳа , а й т га н д а й , эр та п а й ш а н б а л и к н онини унут- 
м а га й с и зл а р таги н ! — деди. 
Б о л а л а р
б ир-бировларини 
босиб, қиси б, ту р ти ш а-ту р ти ш а м а к т а б д а н ч и қ д и л а р .
А м м о б укун ун ум са л о м д а н кей и н д ар р о в т а р ^ а л и б
к е т м а д и л а р ва к ў ч а д а тури б бедан а 
ўй и н и да 
бўлган
ю ту қ , ю т қ а зи ш л а р н и н г ҳи собига к и р и ш д и л ар . Ю тган л ар
ю т қ а зг а н л а р д а н ҳ а қ та л а б қ и л а р д и л а р . А м м о
ю тқаз- 
г а н л а р :
— Б е д а н а л а р
ў л д и р и л д и л а р , 
у л а р н и
у р и ш л ар и , 
гар о в л ар и ва б о л а гар о в л ар и ҳ ам о р ад ан й ў ^ о л д и ,—деб 
ҳ а ^ бериш га ги р р о м л и к қ и л а р эди лар.
Б о л а л а р н и н г ҳ а м м а л а р и бир-би ровлари б илан ёқа- 
л а ш а б о ш л ад и л а р . Х а л ф а б и л ан А ҳ м а д б ўлса, ўз чопон- 
л ар и н и ечиб бир том он га к ў й д и л ар -д а , ж м дди й уриш иш - 
га к и р и ш д и л ар . Мен ҳ о в л и м и зг а қочи б ж ў н а д и м .
35
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

X
Мен м а к та б га қ а т н а б ю р ар эди м , 
м а к т а б н и н г
шов- 
қи н -сурон и , ғав ғо си д ав о м э т а р эди. Мен бир н еча ҳаф - 
та о р аси д а, ў ш а н ч а ш овқи н -сур он , 
у р и ш -тал аш
и ч и д а 
б ўлсам ҳ а м , ар а б ал и ф б еси н и н г н о м л ар и н и
ёд л аб
ол- 
д и м . М енга б а ъ за н д о м л а н и н г ў зи в а 
б а ъ зи д а
х а л ф а
саб о қ б ерар эди.
А р а б ал и ф б еси н и н г н о м л ар и н и ё д л а га н и м д а н кей и н
зер -заб ар (ост-уст) д а р с л а р и б о ш л ан ди . Мен у ч у н «зер- 
заб ар» д а р с л а р и , 
х а л ф а н и н г
н о м л ар и н и
ў қ и га н и м га
к ў р а ё қ и м л и р о қ ту ю л ар эди. Б у д ар сд а а в в а л о
м е н г а : 
«ал и ф за б а р а, зер е, пеш у», деб ў р га тд и л а р . Мен ҳ ам
бор товуш б и лан , ч ў зи б :
— 
«А л и ф за б а р а , зер е, пеш у, — д ея т а к р о р қ и л а р
эди м . Б у с ў зл а р н и а й ти ш м ен и н г ти л и м
у ч у н
ў н ғай , 
қ у л о ғи м га м у з и к а л и бўлиб к и р а р ва ё қ и м л и эди.
Б у д арсн и ҳ ам ар а б ал и ф б еси н и о х и р и г а ч а ё д л а д и м , 
бун д ан кей и н и к к и за б а р , и к к и зер, и к к и пеш д ар си н и н г 
н ав б ати келд и .
Б у д ар сд а м ен га « ал и ф д у за б а р , ан д у д у зер, инду 
ду пеш ун» л а р н и ў р га т а р эд и л ар .
Б у д ар с ҳ ам о ҳ ан г ж и ҳ а т д а н
ём он эм ас эди , ҳатто
бу «ал и ф за б а р а...» д а р с и г а к ў р а о ҳ ан гд о р р о қ эди. А г а р
«бир за б а р , бир зер, бир пеш » д а р с и д а « ал и ф за б а р а, зер е, 
пеш у» дей иш бирон м у с и қ а ҳ а в а с и н и б о ш л ан ғи ч и
са- 
н а л с а , бу д ар сд аги «ал и ф ду заб ар , ан д у д у зер, и нду 
ду пеш ун», дей иш у ҳ ав о н и н г « туш и р м а» т ар о н а с и ҳи- 
соб лан са б ў л ар эди.
Л ек и н мен бу с а б о қ л а р н и а ш у л а а й т га н д а й
ч ў зи б , 
за в қ ва 
ш а в қ би лан
т а к р о р л а г а н и м
ҳ о л д а , б у л а р д а н
ҳеч бир н ар са ту ш у н м а с , савод ч и қ а р и ш у ч у н б улар- 
н и н г қ а н д а й а л о қ а с и б о рли ги н и б и л м а с 
эди м . Энди 
ў й л а й м а н к и , м ен га « м у а л л и м л и к қ и л га н ва саб о қ бер- 
га н дом л ан г.п г ўзи ҳ ам бу д а р с л а р н и н г
саво д ч и қ а- 
ри ш у ч у н қ а н д а й а л о қ а л а р и борли ги н и
б и л м ас ва 
ту-
36
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ш у н м а с э к а н . А к с ҳ о л д а у м ен га «али ф ду, за б а р ан д у , 
ду зер инду...» деб, бу ер д а ҳеч д а х л и б ў л м а га н «д» ҳар- 
ф и н и н г садосин и қўш и б ў р га т м а с эди.
Ш у н д ай қи л и б , қ а н ч а азо б б и л ан б ў лса ҳ а м м ен бу 
с а б о қ н и а р а б а л и ф б еси н и н г о х и р и г а ч а ё қ л а д и м .
Б у д а р с л а р н и н г ҳ а р би ри д а м ен и н г « таъ л и м
тах та - 
ч ам » ў з г а р а р эди , л е к и н д о м л а у л ар н и б о ш қа б о л а л ар га 
к и л г а н и к аб и м ен га ўзи ёзиб берм ас ва б у н и :
— О танг т а ъ н а ч и , и н ж и қ о д ам , у м ен ёзга н
н арса- 
л а р н и х у ш л а м а й д и , ай т, ў зи ёзи б берсин, — деб, отам - 
га ҳ а в о л а қ и л а р эди...
М ен й и л о х и р и д а «А б ж ад » д а р с и га к и р д и м . Б у дарс 
эса м е н га ҳеч ё қ м а д и . М ен га:
— А л и ф бо би за б а р аб, ж и м бо д о л за б а р ж а д , аб- 
ж а д д еги н , — деб ў р г а т а р эд и л ар .
Б и р то м о н д ан , бу с ў зл а р н и а й ти ш қ и й и н б ўлса, ик- 
к и н ч и то м о н д ан , бу д ар с о ҳ а н гс и з ва 
к ў н г и л г а
ёқ м а с
эди.
Б и р к у н о там м е н г а :
— Энди сен а б ж а д х о н б ўли б сан , 
м ен сен га 
а б ж а д
ҳ и соб и н и ў р г а т а м а н , — д еди. А б ж а д ё зи л г а н т а х т а ч а н и
о л д и м га қ ў й д и в а т а х т а ч а д а г и н а қ ш л а р н и
б итта-битта 
м е н га к ў р с а т и б :
— Б у н и м а , бу н и м а ? .. — деб сў р а й б ош лад и .
М ен о там н и н г с ў р а г а н л а р и г а
ж а в о б
б ер ол м асди м , 
н е га к и , м ен бу н а қ ш л а р н и н г н и м а э к а н л и к л а р и н и бил- 
м а с эди м ва ш у к у н г а ч а бирон к и ш и
у л а р н и н г
н и м а 
э к а н л и к л а р и н и м е н га к ў р с а т и б ў р г а т м а г а н эди.
— Сен ш у к у н л а р м а к т а б д а н и м а ўқ и б ёти б сан ах и р ?
— деб о там м ен га ж а ҳ л л а н д и .
— А л и ф бо, бе за б а р б, ж и м бо д ол, за б а р ж а д , аб- 
ж а д а д ...— дедим ва а б ж а д д а р с и д а н о л ган са б о қ л а р и м - 
н и ёд д ан ай ти б бердим .
— Ҳ а... сен т ў т и қ у ш с а н , — деди о там , — сен бир нар- 
сан и а й т а с а н , л ек и н н и м а д еган и н гн и ў зи н г б и л м ай сан .
О там м ен и н г ж и л д и м н и н г
и ч и н и
а х т а р и б , 
у н дан
37
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«али ф бе, зер заб ар...» ёзи л ган и к к и т а х т а ч а н и олди ва 
у л ар н и н г ҳ а р б и р и д аги ёзу в н и м ен га бирм а-би р кўрса- 
тн б:
— Б у н и м а, бу н и м а ? — деб сўради .
«Буни ўқи» д еган и д а , т а х т а г а қ а р а м а с д а н , ун га ёзил- 
ган н а р с а л а р н и ёд а к и ай ти б б ерар эдим .
— Сен 
тў т и қ у ш с а н , — деди
отам
т а к р о р а н ,— айб 
сенда эм ас, ай б сени н г д о м л а н г ва х а л ф а н г д а , у л а р сен- 
га сабоқ н и тў т и қ у ш га ў р га т г а н д а й ё д л а т г а н л а р
холос, 
ам м о ҳеч бир н а р с а н и ў р г а т м а г а н л а р , ёк и ў р гата олм а- 
ган л ар .
О там м а н гл а й и н и қ а ш и б , бир оз ж и м тур д и .
— У -ку савод си з, к ў р бир од ам эди, мен к ў р д а н кў- 
р ар к ў з та л а б қ и л и б м а н . 
Т ў ғр и д а н ҳ а м
ў зи м
а ҳ м о қ
эк ан м ан .
О там я н а ў й л аб бир оз ж и м т у р га н д а н кей и н , м ен га 
қ а р а б :
— Сен э р т а га м а к т а б га борм аги н ! — деди.
Мен бўлсам беҳад қ у в о н д и м , 
ч у н к и
а б ж а д
д арси
к ў н гл и м га у р ган , б у н д ан ю раги м безган эди.
X I
О там бир к у н хати б н и к ў р и б :
— «М енинг ў ғл и м н и х о ти н и н ги зд а 
ў қ и й д и га н
қи з 
б о л а л ар ол ди га қ аб у л қ и л и ш и н ги зн и
с ў р а й м а н » , — де- 
ди. Х а ти б :
— Ҳ алв о й и н и к ў п р о қ б ер сан ги з м а й л и , — деди.
Мен бу гап н и эш и тиб х а л ф а н и н г «хар м урд» қилди-
руви қ ў р қ у с и д а н б у ту н л ай қ у т у л г а н и м у ч у н , 
тер и м га 
си ғм а с д а р а ж а д а севи н ди м .
Э ртаси к у н и , о н ам мени отин биби м а к т а б и г а
олиб 
борди.
Д асту р х о н у ч у н бир л а ъ л и б а р к а ш м а й и з ва к у л ч а , 
ун и н г усти га, м ен га н и я т б и л ан ти ки б қ ў й и л г а н бир рў- 
мол ва д ў п п и ҳ ам қ ўй и лд и .
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

---