T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev

8.3. Asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashning buxgalteriya hisobi
Banklarda asosiy vositalarga eskirish hisoblash, foydalanishga berilgan hisobot 
oyining 15-sanasigacha bo'lganda, oyning 1-sanasidan, agar 15-sanadan keyin bo'lsa, 
keyingi 
oyning 
1-sanasidan 
boshlab 
hisoblanadi. 
Asosiy 
vositalarning 
amortizatsiyalanadigan summasi ulaming foydali xizmat qilish muddati mobaynidagi 
oylar bo'yicha mutanosib ravishda bank xarajatlariga o'tkazilib boriladi. Asosiy 
vositalarning foydali xizmat qilish muddati quyidagicha ikki sababga ko'ra 
chegaralanadi:
a) jismoniy eskirishi- asosiy vositalarning xizmat qilish muddati davomida bank 
xizmatlarini amalga oshirish jarayoniga o'z qiymatini asta-sekinlik bilan o'tkazib 
borish xususiyatidir;
b) ma’naviy eskirishi- asosiy vositalardan foydalanish jarayonida ulaming 
eskirib borisi yoki zamonaviy takomillashgan turlarining ishlab chiqilishi natijasida 
mehnat unumdorligi pasayib borishi tushuniladi.
Ob’ektning foydali xizmat qilish muddati bajarilgan ishlar yoki ko'rsatilgan 
xizmatlar hajmida, yurish ko'rsatgichida (agar avtomobil nazarda tutilsa) o'lchanishi 
mumkin. Aktivning foydali xizmat qilish muddatini aniqlanishi lozim.
Asosiy 
vositaning 
foydali 
xizmat 
qilish 
muddati, 
uning 
dastlabki 
ko'rsatkichlarini yaxshi laydigan keyingi xarajatlar natijasida uzaytirilishi mumkin va 
aksincha, texnologik o'zgarishlar yoki xizmat ko'rsatish bozoridagi o'zgarishlar 
aktivning foydali xizmat qilish muddatini qisqartirishi mumkin. Bunday hollarda 
foydali xizmat qilish muddati va shundan kelib chiqib, amortizatsiya me’yori joriy va 
kelgusi davrlar uchun taqsimlanadi.
Aktivning amortizatsiyalanadigan summasi uning boshlang'ich qiymatidan 
tiklash qiymatini ayirish yo'li bilan aniqlanadi. Amaliyotda, aktivning tugatish

---

qiymati 
ko'pincha 
juda 
kichik 
miqdomi 
tashkil 
etganligi 
sababli, 
amortizatsiyalanadigan qiymatni aniqlashda unchalik ahamiyatga ega emas.
Banklarda foydalanishda bo'lgan asosiy vositalarga amortizatsiya quyidagi 
usullardan birini qo'llash yo'li bilan hisoblanadi:
1. 
T o'g 'ri chiziqli usul;
2. 
Bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda teng taqsimlash usuli;
3. 
Tezlashtirilgan usul;
3.1. Yillar yig'indisi usuli (kumulyativ usul);
3.2. Kamayadigan qoldiq usuli.
Asosiy vositalarga eskirish hisoblash bo'yicha tanlangan usul hisob siyosatidan 
kelib chiqib belgilanishi va ketma-ket tartibda bir hisobot davridan keyingi hisobot 
davrigacha qo'llanilishi hamda tanlangan usul yil davomida o'zgarmasligi, 
amortizatsiya 
usulini 
tanlashda 
foydalanilayotgan 
ob’ektning 
nimaga 
mo'ljallanganligidan va ushbu usulni mazkur ob’ektga nisbatan qo'llashning 
maqsadga muvofiqligidan kelib chiqish lozim.
1. Bir tekisda (to'g'ri chiziqli) hisoblash usuli doimiy eskirish summasini asosiy 
vositalarning qiymatidan kelib chiqqan holda ulaming foydali xizmat qilish muddati 
davomida teng taqsimlashdan iborat. Bunda, quyidagi formuladan foydalanish 
maqsadga muvofiqdir:
Yes 
=
—
xEm 
Axqm
= — -— jc 100 
% 
Oes 
=
—
--------
xEm
100 
E m
12 
x
100
Bunda,
Yes- yillik eskirish summasi, AQ- aktivning amortizatsiya qiymati, Em- eskirish 
me’yori, Axqm- aktivning xizmat qilish muddati, Oes- oylik eskirish summasidir.
2. Bajarilgan ishlar hajmiga mutonasib ravishda teng taqsimlash usuli - asosiy 
vositalarning eskirish miqdorini hisoblash uchun ulaming butun foydali xizmat qilish 
muddati aniq yillar davomidagi ish hajmini aniqlashdir. Ish hajmi sifatida ishlangan 
soatlar miqdori va ish hajmi olinadi. Bunday amortizatsiya hisoblash jarayonida 
quyidagi formuladan foydalaniladi: