T. M. Mo‘minov, A. B. Xoliqulov, sh. X. Xusiimurodov

§. Yadrolarning o‘lchami va zichligi

Yadro 0‘lchami - yadroning mavjudlik sohasi yoki yadro kuchlaming ta’sir sferasidir.
Yadroning o‘lchami (radiusi) Я~10¹⁵/и bo‘lib, atom radiusidan 10⁵ marotaba kichikdir.
Yadro o‘lchamini tajribada aniqlashning ko‘pgina usullari bor. Masalan, elektron va neytronlarning atom yadrosidan sochilishiga ko‘ra, undan tashqari yadro radiusini «ko‘zgu» yadrolarga, protonlaming elektrostatik ta’sir energiyasini o‘rganish, Ц -mezonlar rentgen nurlanishni o‘rganish va alfa radioaktiv yadrolarning yemirilish qonunini o‘rganish yo‘li bilan ham aniqlash mumkin. Yuqorida sanab o‘tilgan usullar yadroviy kuchning o‘zaro ta’sir sohasini yoki elektromagnit o‘zaro ta’sir sohasini aniqlashga asoslangan. Turli usullar yadro taxminan shar shaklida ekanligi va aniq chegaraga ega ekanligini hamda radiusi
R = R₀A¹¹³ (1.3.1)
massa soniga bog‘liq ravishda otrib borishligini ko‘rsatadi. Bu yerda R_o - doimiy kattalik. Uning qiymati yadro radiusini turli usullarda aniqlashga ko‘ra,7?₀= (1,2 4- l,4)Fgateng (1 Fermi = 10 ^|3лт).
Tez neytronlarning sochilishiga oid tajribalardan R_o = 1,4F, a- parchalanish natijalaridan R_o = 1,3F, zaryadli zarralar ta’sirida bo‘ladigan yadro reaksiyalari natijalariga ko‘ra R_o = 1,6F.
Yadroni shar shaklida deb qarab, (1.3.1) ifodadan hajm birligidagi zarralar sonini topamiz:
A A 3 3 , „nuklon
П = — = = = ГЛ «10 :
V 4/3ttR’A 4-3,14-10 ’ sm’ snr' •
Yadro zichligi hajm birligidagi nuklonlar sonining massasi w_wga ko‘paytmasiga teng:
р - пт _v = 10^{38 Пик1}°^П • 1,66 ■ 10’²⁴ g = 1 О^и = 100 ■ 10⁶ .
sm sm sm
Hajm birligidagi nuklonlar sonini bilgan holda ular orasidagi masofa quyidagicha hisoblanadi:
j ₌ = = 2,3-10*^Bsm .
V .4 V 3.1 У ЗА УЗ
Ko‘rinib turibdiki, yadro hajm birligidagi nuklonlar soni, yadro zichligi, nuklonlar orasidagi masofa ham o‘zgarmas, yadro turiga bog‘liq emas.
Demak, yadro nuklonlari orasidagi masofa barcha yadrolar uchun o'zgarmas ekan, yadro siqilmaydi, massa soni ortishi bilan hajmi otrib boradi. Yadro kuchlari qisqa masofada katta kuch bilan ta’sir etadi.

3.