T k 1Kommunikativ

3.Yangi mavzu bayoni:17 daqiqa
Ekosistemada moddalaming uzluksiz davriy aylanishi, shuningdek ergiyaning yo‘nalishli oqimi sodir bo`ladi.Buning natijasida organizmlar biomassasi hosil bo`ladi.Tarixiy riojlanish jarayonida muayyan ekosistemada jamlangan, barcha tirik organizmlar (organik moddalar)ning umumiy miqdori ekosistema biomassasini tashkil etadi.0‘simliklar biomassasi fitomassa, hayvonlar biomassasi zoomassa deyiladi Ekosistema biomassasi qumqlik ekosistemalarida maydon birligida quruq organik modda massasi birligi bilan: g/m2, kg/m2, kg/ga, t/km2,suv havzasiekosistemalarida hajm birligida ifodalanadi.Produtsentlar quyosh energiyasi hisobiga birlamchi mahsulotni hosil qiladi va qabul qilinadigan quyosh energiyasining bir qismini biomassada to‘playdi.Ekosistema biomassasi va uning biologik mahsuldorligi bir-biridan keskin farqlanadi.Tiklanishi va yangilanishi uchun qaysi modda va energiyadan foydalanishiga ko‘ra, ekosistemada birlamchi va ikkilamchi mahsuldorlik farqlanadi.Bunda hosil bo`ladigan mahsulot mos ravishda birlamchi va ikkilamchi deyiladi.Fotosintez yoki xemosintez jarayonida avtotrof organizmlar (produtsentlar) tomonidan mineral moddalardan hosil qilinadigan biomassa birlamchi mahsulot deyiladi.Organik moddalarning asosiy qismini yashil o‘simliklar tashkil qiladi. Quyosh energiyasining 100% dan taxminan 1% i xlorofill tomonidan o‘zlashtiriladi va organik molekulalar sintezida foydalaniladi. Quyoshenergiyasining qolgan 99% qaytariladi,issiqlikka aylantiriladi yoki suv bug`lanishiga sarflanadi).Bundan ko‘rinib turibdiki, quyosh energiyasining organik moddalar kimyoviy bog`lari energiyasiga aylanishi samaradorligi o‘rtacha 1% ni tashkil etadi. Bunday qonuniyat «1% qoidasi» deb nomlanadi. Birlamchi mahsuldorlik ekosistemaning eng muhim xususiyatidir. Unda to‘plangan energiya barcha konsumentlar hamda redutsentlaming yashashi va hayotiy jarayonlariga sarflanadi. Geterotrof organizmlar oziqning bir qismidan hayot faoliyatini ta’minlashga, qolgan qismidan o‘z tanasini qurishda foydalanadi. Konsumentlar va redutsentlar ta’sirida organik moddalarning qisman parchalanishidan hosil bo`lgan biomassa ikkilamchi mahsulot deyiladi. Mahsuldorlik vaqt birligida (soat, sutka, yil), maydon birligida (kvadrat metrlar, gektar) yoki hajm birligida (suv ekosistemalari uchun litrlarda, kub metrlarda) sintezlangan biomassa miqdori bilan ifodalanadi.