T he aral sea

KEY WORDS

environment damage spill crisis exceed extinct species marble cancer smog burst rust dune jobless barren shoal shrink decline irrigation livelihood fertility harvest delta forgive publicity campaign slogan

atrof - muhit zarar keltirmoq to’kmoq tanglik muhlatidan o’tmoq kamyob dorivor o’simliklar marmar rak tutun aralash portlamoq zanglamoq dyuna ishsiz unumsiz sayoz joy qisqarmoq qulamoq, inqirozga yuz tutmoq irrigatsiya tirikchilik, kun kechirish hosildorlik hosil delta kechirmoq keng ommaga tanishtirish mavsum shior Tarjimasi

Bir paytlar dunyodagi to'rtinchi eng katta ko'l bo'lgan Orol dengizi yuzasining yarmidan ko'prog'iga va hajmining uchdan ikki qismidan ko'prog'iga qisqardi. 1960 yildan buyon uning suv sathi 16 metrdan ko'proq pasaydi, sho'rligi esa 3 dan 15 barobar oshdi. Sobiq dengiz tubi hozir taqir sho‘r cho‘lga aylangan.
Dengizning qisqarishi osongina tushuntiriladi. Orol dengizining oqib chiqishi yo'q, shuning uchun o'tmishda tabiat issiq quyoshda bug'lanib ketadigan suvni (har yili taxminan 60 kub kilometr) ikkita oziqlantiruvchi daryolar - Amudaryo va Sirdaryo olib keladigan yangi suv bilan almashtirib, muvozanatni saqlagan. . Biroq Oʻrta Osiyo paxta ekinlarini sugʻorish va oʻsib borayotgan aholini taʼminlash uchun suvga boʻlgan talabning ortishi Amudaryo, Sirdaryo va ularning irmoqlaridan suvning tobora koʻproq olinishiga olib keldi. Natijada tabiiy muvozanat buzilib, bug‘lanish natijasida yo‘qolgan suvning o‘rnini Orol dengiziga yetib boruvchi suv miqdori yetarli emas. binobarin, dengizning hajmi va sathi kamayib, qirg'oqlari chekinib, sho'rligi ortib bormoqda.
Orol dengizining qurishi dunyodagi eng yirik ekologik ofatlardan biridir. Nafaqat ko‘l atrofidagi muhit buzilmoqda, balki u yerda yashovchi aholining hayoti va salomatligiga ham putur yetmoqda. Amudaryo deltasi dalalarida paxta hosili kamayib bormoqda, chunki dengiz maydonining qisqarishi mahalliy iqlimni o'zgartirib, vegetatsiya davrining qisqarishiga olib keldi. Quruq dengiz tubidan uchib ketgan tuz tufayli tuproq unumdorligi ham pasaygan. Bu hosildorlikning pasayishi tufayli fermerlar o'z yerlarida ko'proq kimyoviy moddalar ishlatadilar. Bu kimyoviy o‘g‘itlar va pestitsidlar daryolar va Orol dengizining o‘zini ifloslantirdi. Bu manbalardan olinadigan ichimlik suvi ham ifloslangan. Bundan tashqari, havoda dengiz tubidan uchib ketgan tuz, chang va ifloslantiruvchi moddalar mavjud. Havo va suvning bunday ifloslanishi sog'liq uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqarmoqda. Ko'p odamlar anemiya, nafas olish va oshqozon muammolari, shu jumladan gastrit bilan og'riydilar.
Go'daklar o'limi 1980 yildan 1989 yilgacha 20% ga oshdi va uzoq vaqt davomida Respublikada eng yuqori ko'rsatkich bo'lib kelgan. Shifokorlarning ta'kidlashicha, bu sog'liq muammolari yomon suv va ifloslangan havo bilan bog'liq.
Bir qancha xalqaro tashkilotlar, jumladan BMTTD va UNEP Orol dengizi muammosini hal qilishda O‘zbekiston hukumatiga yordam bermoqda. Jahon banki dengizni qutqarish uchun 30 million dollardan ortiq mablag' ajratmoqda va qimmat tadqiqot loyihalari va ekspertlarning xalqaro konferentsiyalarini o'tkazish rejalashtirilgan. Darhaqiqat, Orol dengiziga kelgan har bir mutaxassis bir chelak suv olib kelsa, muammo hal bo'lardi, degan hazil bor! Ammo bu hudud aholisi uchun kulgili narsa emas. Mo‘ynoq yaqinidagi qumga tiqilib qolgan kemaning chetiga bo‘r bilan yozilgan: “Bizni kechiring Orol, iltimos qaytib keling!” Orol bizni kechirishga tayyormi, hozircha javobsiz savol.