С¤з боши ¤рнида

2.2.3. Хорижий валютадаги операцияларни функционал валютада тақдим этиш.

Хорижий валютадаги операция хорижий валютада белгиланган ёки ҳисоб-китобни талаб этадиган операциядир, жумладан тадбиркорлик субъекти қуйидагиларни амалга оширганда юзага келадиган операциялардир:
- нархи хорижий валютада белгиланган товарлар ёки хизматларни сотиб олиш ёки сотиш;
- тўланадиган ёки олинадиган суммалар хорижий валютада белгиланган ҳолда, пул маблағларини қарзга олиш ёки қарзга бериш; ёки
- бошқа ҳолларда хорижий валютада белгиланган активларни харид қилиш ёки чиқиб кетиши, ёки мажбуриятларни ҳосил қилиш ёки ҳисоб-китоб қилиш.
Хорижий валютадаги операция, функционал валютада дастлабки тан олинишида, хорижий валютадаги суммага операция санасидаги функционал валюта билан хорижий валюта ўртасидаги спот валюта курсини қўллаган ҳолда қайд қилиниши лозим.
Операция санаси операция МҲХСларга мувофиқ дастлабки тан олиш мезонини қаноатлантирган санадир. Амалий сабаблар учун, операция санасидаги курсга яқинроқ курс кўп ҳолларда фойдаланилади, масалан, ҳафта ёки ой учун ўртача курс ушбу давр мобайнида содир бўладиган ҳар бир хорижий валютадаги барча операциялар учун фойдаланилиши мумкин. Бироқ, агарда валюта курслари аҳамиятли тарзда ўзгарса, давр учун ўртача курсдан фойдаланиш ноўрин бўлади.
Кейинги ҳисобот даврларининг охирларида тақдим этиш
Ҳар бир ҳисобот даврининг охирида:
- хорижий валютадаги монетар моддалар охирги курсдан фойдаланган ҳолда бир валютадан бошқа валютага ўтказилиши лозим;
- хорижий валютада бошланғич қиймат бўйича ҳисобланган номонетар моддалар операция санасидаги валюта курсидан фойдаланган ҳолда бир валютадан бошқа валютага ўтказилиши лозим;
- хорижий валютадаги ҳаққоний қиймат бўйича ҳисобланган номонетар моддалар ҳаққоний қиймат баҳоланган санасидаги валюта курсларидан фойдаланган ҳолда бир валютадан бошқа валютага ўтказилиши лозим.
Модданинг баланс қиймати бошқа стандартларга боғлиқ ҳолда аниқланади. Масалан, асосий воситалар БҲХС 16 «Асосий воситалар» га мувофиқ ҳаққоний қийматда ёки бошланғич қийматда ҳисобланиши мумкин. Баланс қиймат бошланғич қиймат асосида ёки ҳаққоний қиймат асосида аниқланишидан қатъий назар, агарда қиймат хорижий валютада аниқланса, у мазкур стандартга мувофиқ функционал валютага ўтказилади.
Баъзи моддаларнинг баланс қиймати икки ёки ундан ортиқ суммаларни қиёслаш орқали аниқланади. Масалан, товар-моддий захираларнинг баланс қиймати БҲХС 2 «Товар-моддий захиралар» га мувофиқ таннарх билан соф сотиш қиймати ўртасидаги камроқ қиймат бўлади. Шунингдек, БҲХС 36 »Активларнинг қадрсизланиши» га мувофиқ, қадрсизланиш белгисига эга активнинг баланс қиймати эҳтимолий қадрсизланиш зарарини инобатга олишдан олдинги унинг баланс қиймати билан унинг қопланадиган суммаси ўртасидаги камроқ қиймат бўлади. Бундай актив номонетар бўлиб, у хорижий валютада баҳоланса, баланс қиймат қуйидагиларни қиёслаш орқали аниқланади:
- таннарх ёки баланс қиймат, ўринли бўлгани, қайсики ушбу қиймат аниқланган санадаги валюта курсида (яъни, бошланғич қийматда баҳоланган модда учун операция санасидаги валюта курси) бир валютадан бошқа валютага ўтказилган;
- соф сотиш қиймати ва қопланадиган сумма, ўринли бўлгани, қайсики ушбу қиймат аниқланган санадаги валюта курсида (масалан, ҳисобот даври охиридаги охирги курс) бир валютадан бошқа валютага ўтказилган.
Ушбу қиёслашнинг таъсири шундай бўлиши мумкинки, қадрсизланиш зарари функционал валютада тан олинади, аммо хорижий валютада тан олинмайди, ёки аксинча.
Қачонки бир неча валюта курслари мавжуд бўлса, фойдаланилган курс шундай курс бўладики, бунда ушбу курс бўйича операция ёки қолдиқ орқали акс эттирилган келгуси пул оқимлари ҳисоб-китоб қилиниши мумкин бўлган бўлар эди, агарда ушбу пул оқимлари баҳоланадиган санада содир бўлганда эди. Агарда икки валюта ўтасида айирбошлаш вақтинчалик мавжуд бўлмаса, айирбошлаш амалга оширилиши мумкин бўлган биринчи курсдан фойдаланилади.