Сўз боши маъруза материаллари



Download 268,88 Kb.
bet5/27
Sana17.07.2022
Hajmi268,88 Kb.
#817468
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   27
Bog'liq
Ma\'ruza matni

Калит сузлар: Туда, ибтидоий овчилик, нутц, тафаккур, тил, гоя, тасаввур, жамоачилик муносбаталари.


Инсоният хайвонот оламидан ажралиб чикиб антропогенез жараёнини босиб утди. Бу, шубхасиз жуда катта даврни уз ичига олган жараён эди. Уз- узидан савол тугиладики, мазкур давр ичида одамлар коллективи кандай эди? Маълумки, энг кадимги одамларнинг аждодлари-казилма маймунлар, австролопитеклар пода ёки гала булиб яшаганлар. Иккинчи томондан, одамнинг шунинг билан бирга куроллар ишлашнинг факат коллектив ичидагина пайдо булганини эътироф килиш зарур.
Киши организмининг, хусусан кулнинг тарккий килши натижасида, мехнат натижасида табиат устидан бошланган хукмронлик илгарига караб босилган хар бир кадам борган сайин одамнинг билим даражасини кенгаётириб борди. Мехнатнинг ривожланиши зарурияти оркасида, жамият аъзоларининг янада якинрок жипслашувича ёрдам берди, чунки шунинг оркасидан бир-бирларга ёрдам килиш, биргалашиб ишлаш тез-тез учрайдиган ходиса булиб колди. Биргалашиб ишлашнинг фойдасини англаш эса жамиятнинг хар бир аъзоси учун равшан булиб колди. Дастлабки одамлар коллективи шундай гурух эдики, ундаги аълока биргаликда овкат топиш ва ташки хавфдан биргаликда сакланишга асосланган эди. Лекин инсон уз хаётининг у илк даврида турмуш воситалари билан жуда кам таъминланган эди. Тирикчилик воситаларини кулга киритиш ижодий характерга эга эди. Хам одамлар орасида онгли равишда уюшган мустахкам ва доимий гурухлар йук ва булиши мумкин эмас эди.
Одамлар коллективи турли жойлардаги махаллий шарт-шароитга ва турмуш кечириш имконияти, мавсум ва бошка сабабларга боглик холда катта ёки кичик булган, унинг тартиби доимо узгариб борган, уларнинг таркалиб кетиши ва яна кайтадан кушилиши мумкин эди. Демак шундай экан, кишиликнинг бу коллективни нима деб атамок керак. Биз уларни кандай атамайлик барибир уша даврнинг одами «хакикий» одам эди, одамлар коллективи хали одамларнинг бир-бири билан алока килишининг илк табий шаклидан иборат булган «хакикий» одамлар коллективи эди. Уша дарвдаги кишилик ижтимоий ахволининг яна бир хусусияти шундан иборатки, бу даврда кишилари гурухи уртасида доимий алока булмаган. Улар бир- бирларидан ажралган холда яшаган булишлари мумкин. Демак, кишиликнинг бошлангич ижтимоий ахволидаги бу хусусиятлар ишлаб чикариш кучларининг жуда паст даражада эканлигидан дарак беради.
Лекин дастлабки кишилик гурухларининг узаро муносабатлари тугрисида аник бир фикр айтиш кийин албатта. Эхтимол хар бир коллектив ёки гурухларнинг уз йулбошчиси, етакчиси булгандир. Мазкур группанинг етакчиси эркак булганми, ёки аёлми, бу бизга маълум эмас.
Бу шак-шудхасиз уйдурма булиб, улар юкори табакага мнсуб кишилар манфаатини химия килишга каратилгандир.
Ишлаб чикариш кучлари уса борди. Кучларнинг ривожлана бориши натижасида ижтимоий хаётда хам катта узгаришлар содир булабошлади. Бу узгаришлар ибтидоий жамоа тузуми давридаги ишлабчикариш кучларининг ривожланишида хусусан мехнат куролларининг такомилашувида кузга ташланади. Кадимги палеолит даврида куролларнинг хили жуда оз булиб, улар жуда хам содда ишланган эди.
Лекин кадимги палеолитнинг охири ва сунги тош асрнинг бошларига келганда манзара бутунлай узгариб, тошдан тарашлагич, киргич тешгич ва найза учлари, ер кавлагич куроллари вужудга келди. Ундан ташкари суякдан ва ёгочдан бигиз, игна, суйил, найза учлари ва бошка мураккаброк, асбоблар учун мосламалар ясашга эришилди. Балик овлашнинг ривожланиши муносабати билан тескари типли гарнун кашф килиниши хам ана шу даври мансубдир.
Мехнат ва оз куролларнинг мукаммалашуви окибатида овчилик хужалиги ва термачилик хам ривожлана борди.Бу хол жамиятда чукур узгаришлар содир булишига сабаб булди.
Тирикчилик хаёт-мамот учун булган кураш, хужаликни улуксиз таминлай оладиган доимий ва бирлашган ишлаб чикариш уюшмасини зарур эканлигини таказо этди ва уни вужудга келтирди. Бундай бирлашган уюшмани ибтидоий кишиларнинг тасодифий, йигиндиси вужудга келтира олмас эди.
Бу бирлашма негизида табий кон-криндошлик ётар, бу энг дастлабки уруг ёки уругчилик жамоаси эди. Ибтидоий пода даврида хам одамлар гала- гала, гурух-гурух булиб яшаганлар. Лекин у гурухларнинг сони 20-30 кишидан ошмас, улар анча бекарор ва мустахкам эмас эди.
Нуткнинг шаклланиши ва ривожланиши масаласини урганишда Австралия тилларини мисол килиб келтириш мумкин. Австралия тиллари «шимолий» ва «жанубий» гурухларга булиниб, жануб кабилалари тиллари бир —бирига якинлиги билан ажралиб туради. Жануб тилларидаги якинлик факат лугати билан эмас, грамматик жахатдан хам кузатилади.
«Шимолий» тилларни шартли равишдагина гурух деб аташ мумкин холос. Уларда, сузлар охиридаги унли харфларни хисобга олмаганда, узга якинликнинг узи топилмайди. Австралия тилларининг фонетикаси содда булиб, унда томок оркали ёки хуштаксимон овоз чикарадиган сузлар учрамайди. Грамматика жихатидан австралия тиллари агглютинатив типга оиддир. Улар уз хусусиятлари билан туркий ёки бошка олтой тилларини, яна хам купрок Жанубий Х,индистондаги дравид тиллари тузилишига
ухшайди. Бунга ёркин мисол тарикасида аранда кабилалари тилини курсатиш мумкин.
Оддий товушли (овозли) нуткка кушимча. австралияликларнинг нисбатан мараккаб имо-ишоралари, кул харакатлари булиб, улар гунгларнинг узаро «гурунгини» эслатади. Имо-ишоралар, кул харакатлари, сузлашиш учун масофа узок булганида ёки узаро тиллари якин булмаган турли кабилалар вакиллари учрашганида ишлатилади. Баъзида маълум муддатга гаплашишнинг таъкикланиши бевалар ёки багишлов (инициация) маросимини утаётган усмирларда хам имо-ишоралар «тили» кулланилади. Хусусан, Карл Штрелов аранда кабилалари кишиларида 450 дан ортик имо —ишоралар ва харакатлар мавжудлигини аниклаган. Масалан, кулнинг турт бармоги кафтга куйилиб бош бармокнинг иккинчи бармокка ёпишган холда, айланма харакатлари «сув» маъносини берган ва х.к.о.лар. Австралия тиллари жахон халклари тилларида узига хос алохида урин тутади ва уларнинг бирортаси билан якинликка эга эмас. Австралия ва Тасмания тиллари умумий тушунчаларга бой булмасада, лекин аник нарсалар, буюмларнинг энг майда хусусиятларини хам изохлаб беришга кодир. Австралия тилларида санокни билдирувчи суз ва тушунчалар хам кам учрайди. Австралия туб ахолиси 200 дан ортик тилларда гаплашиб, улар махсус 20 та тил гурухида эга филага бирлаштирилган. Улардан йириги пама

  • ньюнга, ахолининг 2/3 кисмининг тилларини узида мужассамлаштирган.

Мавзу юзасидан саволлар:

  1. Дастлабки одамлар жамоаси (туда)нинг хусусиятларини санаб беринг?

  2. Илк овчи ва термачи жамоалар турмуш тарзига ухшаш хаёт кечирувчи бугунги кундаги мавжуд кабила ва элатлар хакида нималарни биласиз?

  3. Илк жамоачиликнинг ривожланиши ва жинсий муносабатлар.

  4. Тил ва нуткнинг шаклланиши.

  5. Илк гоявий тасаввурларнинг пайдо булиш омиллари.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

  1. Encyclopedia of Human evolution and Prehistory. Garland publishing, Inc. A member of the Taylor& Francis Group New York & London, 2000


6-МАВЗУ. ИЛК УРУГ ЖАМОАСИ ДАВРИ.
РЕЖА
1. Илк ибтидоий жамоа хакида умумий тушунча.

  1. Ишлаб чикарувчи кучларнинг ривожлана бориши.

  2. Она уруғи ва ундаги ижтимоий-оилавий муносабатлар.


Download 268,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish