Suvoqchilik va pardozlash ishlari

16-rasm . 
N ish a b la rd a qiyalik
1 7 -ra s in . N ish a b la rg a c h a p la n g a n
/ —a n d a z a ; 2—m a lk a ; J —a n d a z a n i 
d ev o rg a m a h k a m la y d ig a n m o s la m a ; 
4 —
d e ra z a kesakisi.
/ — b u rc h a k lik ; 
2 —
kesaki; 
3 —
q is m a ; 
4 —
g a z c h o 'p ; 
5 —
q o rish m a .
46

---

JflCL
18-rasm . 
R ax c h iq a ra d ig a n p ich o q .
N ish ab g a va kesaki bilan d evor orasidagi tirqishga c h a p la n ­
g a n q o r i s h m a n i t e k i s l a s h u c h u n m a l k a l a r ( r e y k a l a r ) d a n
foydalaniladi. N ish a b n i suvayotganda m alka g a z c h o ‘p ustiga va 
kesakiga tekkizib siljitiladi (1 6 -rasm ). Suvash o so n b o iis h i u c h u n
m a lk a n in g k esak ig a ta q a la d ig a n u c h i b u r c h a k q ilib y o ‘n ila d i 
(1 7 -ra sm ).
M u rak k ab shaklli raxlar ch iq a rish d a , a n d a za lard a n tash q ari, 
p o i a t c h i z g i c h va rax c h iq a ris h a rra si va p i c h o g i d a n h a m
fo y d alan ilad i (1 8 -rasm ).
2 .1 3 . M e x a n iz a tsiy a la sh tir ilg a n usu ld a su vash
P a rd o z la s h ish la ri u c h u n a jra tilg a n m e h n a t sarfi key in g i 
yillarda a n c h a qisqardi. H ozirgi vaq td a b u tu n qurilish ishlarining 
20—25 %i p a rd o z lash ishlariga t o ‘g lri keladi. B arch a pard o zlash
ishlari u c h u n sarflanadigan v aqtning deyarli 27 % ini suvoqchilik 
ishlari tashkil etadi.
47

---

H ozirgi p ay td a b in o la r q u rish d a q o ‘l m e h n a tin i k am aytirish- 
ga im k o n b e ru v c h i k o n s tru k tiv y e c h im ia r n i qoM lash d o lz a rb
m asalalard an biridir. M asalan, suvoqchilik ish larid a ja ra y o n la rn i 
k o m pleks m ex an izatsiy alash tirish va u la rn i tash k iliy -te x n o lo g ik
m a s a la la r b ila n b irg a h a l e ti s h i s h l a r n i j a d a l b a ja r is h n in g
s a m a ra li y o ‘li h iso b la n a d i. S h u b ila n b irg a h o ‘l ja ra y o n la r n i 
q u m q q a alm ash tirish p ard o zlash ja ra y o n la rid a m e h n a t u n u m in in g
keskin oshishiga olib keladi.
Ilg‘o r b rig a d a la rd a q o ‘lla n ila d ig a n suvash ish la ri u slu b la ri 
kollektiv h a r b ir a ’zosining b ir k u n lik ish u n u m i 25—30 m 2 ni 
tashkil etishini k o ‘rsatadi. Bu u sulning o ‘ziga xos to m o n i shundaki, 
s u v o q c h ilik s ta n s iy a la r i q u r ilis h t a s h k i lo t la r id a j a m la n a d i . 
B u n d a s u v o q c h ila r s u v o q c h ilik s ta n s ia la rin in g ix tiso sla sh g a n
e k ip a j la r ig a b ir l a s h t ir i la d i . E k i p a jl a r ta r k ib id a m e x a n iz a to r
is h c h ila r h a m b o ‘ladi. E k ip a j ix tiyoriga m a s h in a , m ex a n izm , 
a sb o b va m o s la m a la r k o m p le k ti b e rib q o 'y ilg a n b o ‘lib , u la r 
y o rd am id a q o rish m an i qabul qilib olish va q a y ta ish lash d an tortib 
to su v o q n i m e x a n iz m la r y o rd a m id a ish a q a la b s illiq la sh g a c h a
b o 'lg a n b a rc h a ja ra y o n la rn i b ajarish m um kin.
K o m p lek s o p e ra tsiy a la r ik k ita ix tisoslashgan o q im (p o to k ) 
ta rz id a , 1 k u n te x n o lo g ik ta n a ffu s q ilin ib , b aja rila d i. B irin ch i 
p o to k d a yuzaga ostki (p u rk a lm a ) q a tla m va g ru n t q a tla m i beriladi 
va tekislanadi. Ik k in ch i p o to k d a ustki (sirtqi) q a tla m berilad i va 
rax ch iqarilib b u rc h a k la r ish lan ib , silliqlanadi. H a m m a texnologik 
b o sq ic h la rn i bajarish (p u rk a lm a q a tla m , g ru n t q a tla m in i s u it ish 
va silliqlash) da b ir xil tarkibli o h a k q orishm asi ishlatiladi. B irinchi 
p o to k d a b e s h - o lti k is h id a n ib o ra t b itta s u v o q c h ila r z v e n o si, 
ik k in ch i p o to k d a esa u c h ta zveno — 18 kishi ishlaydi.
O p e r a ts iy a la r n in g b a ja r il is h iz c h illig i va ish ta q s i m o t i
q u y id a g ic h a : b ir in c h i z v e n o n in g 2 - ra z ry a d li ikki su v o q c h is i 
q o rish m a solish u c h u n d evor b o ‘ylab yashiklar q o 'y ib c h iq ad i. Bu 
v a q td a 4 -ra z ry a d li va 3 -ra z ry a d li s u v o q c h ila r sig n a liz a tsiy a si 
sistem asining, shlang h a m d a fo rsu n k an in g sozligini tek sh irad ilar, 
sh lan g larn i m oylab o h a k suvi o 'tk az ila d i. Shu b ilan tayyorgarlik 
jarayonlari tugaydi. Keyin zveno yuzaga purkalm a va g ru n t qatlam ini 
c h a p la b , g a z c h o 'p b ila n u n i te k is la y d i. C h a p la s h is h la r in i
48

---

b 
d
1 9 -ra s m . Q o ris h m a n i fo rs u n k a la r y o rd a m id a c h a p la sh :
a,b
— d ev o rg a; 
d —
sh ip g a.
4 - r a z r y a d l i v a 2 - r a z r y a d l i ik k i s u v o q c h i b a ja r a d i . B u ish 
sh u n d a y am alga oshirilishi kerakki, d evor y u zasida qo rish m a oqib 
tu sh g a n jo y la r boMmasin. 4-razry ad li suvoqchi q o rish m a oqim ini 
d e v o r y u z a sid a 100— 150 sm m a so fa d a d ev o rg a n isb a ta n 60° 
b u rc h a k ostida y o ‘naltirib , b ir suvalgan jo y d a n ikkinchisiga o ‘tish 
jo y la ri b ilin m a y d ig an (silliq) b o ‘lib c h iq is h in i ta 'm in la y d i. Bu 
v a q td a 2 -ra z ry a d li su v o q c h i s h la n g n i su rib k e ltirib tu ra d i va 
q o r is h m a n i c h a p lo v c h i i s h c h i n in g e rk in h a r a k a t q ilis h in i 
t a ’m in lab , sh lan g n in g b u ralib -b u k ilib qolishiga y o ‘l q o ‘ym aydi. 
Q o rish m a c h a p lo v c h id a n keyin ikki su v o q ch i (3 —2 -ra z ry a d li) 
oqib tu sh g an q o rish m a n i kichik a n d av a bilan ishqalab yedirib, 
qalin c h iq q a n jo y la rn i g a z c h o 'p bilan tekislab k etad i (19-rasm ).
Ikkinchi zveno ikkita kichik zvenoga b o 'lin a d i: b irin c h i kichik 
z v e n o d a u c h k ishi, ik k in c h is id a b e sh k ishi ish la y d i. B irin c h i 
kichik zven o d a b itta d a n 5-razry ad li va 4-razry ad li ikkita suvoqchi 
b o 'la d i. U lar p u rkash agregati va asboblarni ishga tayyorlaydilar 
h a m d a forsunkalarni yuvib to za lash d a n tash q ari, g ip s pardevor- 
larni (agar ular b o 'lsa ) ho 'llay d ilar. Ikkinchi kichik zveno ishqalash 
m ash in alarin i ishga hozirlaydi, ish o 'm in i su p u rad i va ortib qolgan 
q o r is h m a n i so lish u c h u n y a s h ik la r q o 'y a d i. B ir in c h i k ich ik
z v e n o n in g S -ra z ry a d li su v o q c h is i fo rs u n k a y o r d a m id a sirtq i 
q a tla m ni purkaydi. Bu ish u d o c h k a n i doiraviy harak atlan tirg an
4 - 2 0
49

---

2 0 - r a s m . Q o ris h m a y ashiklari.
h o ld a y u q o rid a n pastga to m o n bajariladi. 4 -ra z ry a d li suvoqchi esa 
p u rk alg a n q o rish m an i ishqalab yedirib ketadi. Ish d a texnologik 
tan affus b o ‘lgan pay td a u lar sirtqi q a tla m n i ish q alab silliqlashda 
ik k in ch i zvenoga y o rd am b eradilar.
O lti kishilik u c h in c h i zveno ikkita z v e n o d an ib o ra t b o ia d i. 
B irin ch i kichik zvenodagi 4,3 va 2-razry ad li su v o q c h ila r sh ip g a
ish lo v b e ra d ila r. B u la rn in g ic h id a n m a la k a liro q (4 -ra z ry a d li) 
su v o q ch i u d o c h k a y o rd a m id a sirtqi qatlam g a q o rish m a p u rkaydi, 
q o lg a n ik k ita s u v o q c h i e sa m a x su s s h p a te lla r —d a s ta s i u z u n
v a n n a c h a la r y o rd a m id a sirtq i q a tla m n i te k isla y d i va o rtiq c h a
q o rish m an i olib tashlaydi. 3-razry ad li ikki nafar va 2-razry ad li bir 
n a fa r s u v o q c h id a n ib o ra t ik k in c h i k ic h ik z v e n o x o n a ich ig a
h avoza o ‘rn ata d i, rax ch iq a rish reykalari o ‘m in i belgilaydi, ularni 
o ‘rn a ta d i V a reyk alarn i sh ip g a m axsus tirg o v u c h la r y o rd a m id a
qisib q o ‘yadi. U la rd a n biri q o rish m an i so k o ld a n olish n in g iloji 
b o ‘lm aganda, bevosita y ashikdan olib chap lay v erad i (2 0 -rasm ).