Сув ўтлари (algae) ва уларнинг классификацияси

Қўнғир сувўтлар - Phaeophyta Қўнғир сувўтлари вакиллари совуқ ва мўътадил иқлимдаги денгизларда яшайди. Хромотофорида хлорофилдан ташқари, қўнғир рангли алоҳида пигмент фикоксантин бўлиб, уларни ўзига хос рангга киритади.
Қўнғир сувўтлар колония бўлиб яшайдиган кўп хужайрали организмларидир. Бу синф баъзи вакилларининг хужайрасида қисмларга ажралиш кузатилади. Бу хужайралар ҳар хил тўқималар ҳосил қилади. ҳамда талломни морфолоигк жиҳатдан барг ва поясимон органларга ажратади. Хужайраларнинг пўсти целлюлозадан иборат, баъзан пектин модда шимилган бўлиб, шилимшиқланиш хусусиятига эга. Булар споралар ва жинсиий йўл билан кўпаяди. Айрим вакиллари истемол қилинади, баъзиларидаи калийли тузлар, йод, ацетон, спирт, сирка кислота ва ҳоказолар олинади.
Қизил сувўтлар - Rhodophyta. Қизил сувўтлар ҳам денгиз ва океанларида яшайди. Буларнинг ташқи кўриниши ва тузилиши жуда хилма - хил. Ипсимон, туп ёки пластинсимон шакилдагилари учрайди, баъзан улар поя ва баргга бўлинади. Хужайрасининг пўсти целлюлоза ёки пектиндан иборат. Хужайраси ичида битта ёки бир нечта ядро ва пластинкасимон ёки юлдузчасимон хромотофор бўлади. Қизил сувўтлар хромотофорида қизил рангли алоҳида пигмент - фикоэритрин бўлганлиги учун улар шундай ном билан аталади.
Қизил сувўтлар споралар ва жинсий йўл билан кўпаяди. Уларда ҳам жинссиз ва жинсий насл галланади.
3. Сувўтлари сув, тупроқ, тақир ерлар ва қояларда, қор ҳамда муз тоғларида, дарахт пўстлоқларида ўсади. Сувўтларидан ниҳоятда кўп биомасса ҳосил бўлади. Сувда хеч нарсага бирикмасдан юмалок ҳолда ўсадиган планктон сувўтлар ҳайвонларнинг озиқланишида аҳамияти катта. Сувўтларнинг турларига қараб, сувларнинг ифлос ва тозалик даражаси аниқланади. Сувўтларнинг биомассаси 1 м³ сувда 6 - 14 гр дан 34 кг гача бўлиши мумкин. Инсонлар сувўтлардан озиқ- овқат, ем- хашак сифатида, деҳқончиликда ўғит ўрнида фойдаланадилар. Сувўтларида мой кам бўлса ҳам, оқсил, углевод ва витаминлар кўп бўлади, саноат учун хом ашё ҳисобланади. Клодофора яшил сувўтидан сифатли қоғоз ва картонлар тайёрланади. Кўпгина сув ўтларидан йод, бром олинади. Сувўтларни қуруқ хайдаб, кўмир смола, креозид, ёғоч спирти, ацетон олиш мумкин. Қўнғир сувўтларининг баъзиларидан альгин кислотаси олинади. Альгин кислотаси эса тўқимачилик ва ҳоказо саноатларида (газлама ва қоғозга ишлов беришда) шунингдек, пластмасса саноатида ишлатилади. Сапропель - чиринди қолдиқларидан иборат органик лойқа (Сибирда кўп тарқалган). У чорвачиликда озиқ- овқат сифатида ишлатилади. Уни қуруқ хайдаш натижасида смола, кокс олинади. Булардан ўз навбатида бензин, керосин, оғир мой, лак, органик кислоталар, аммиак олса бўлади.

АДАБИЁТЛАР

1. Бурыгин. В. А. Жонгуразов. Ф. Х. Ботаника “Ўқитувчи” Т.: 1977.
2. Курсанов. В. А. Камарницкий Н. А ва бош.- Ботаника “Ўқитувчи” 1977. I II том.
3. Ҳамдамов И, Шукруллаев П ва бошқалар- ботаника асослари “Меҳнат” Т.: 1990.
4. Сохабиддинов. С. “Ўсимликлар систематикаси” I II боб. “Ўқитувчи” Т.: 1976.
5. Ҳамидов “Ўсимликлар географияси” “Ўқитувчи” Т.: 1984.
6. Белолипов. И. В. Шералиев. А. Ахадова. М. А. “Ўрта Осиё ўсимликлари марфалогияси” ЦОП, ТИПО, Т.: 1991.
7. Ҳолдаров. Х. Хожиматов. К. Х.“Ўзбекистон ўсимликлари”, “Ўқитувчи” Т.: 1992.